བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས།
བོད་ལྗོངས་ནི་ཀྲུང་གིའི་ལྷོ་ནུབ་མཐའ་མཚམས་ཏེ་མཚོ་བོད་ས་མཐོའི་ལྷོ་ནུབ་ཁུལ་དུ་གནས་ཡོད། ས་རྒྱར་སྤྱི་ལེ་གྲུ་བཞི་མ་ཁྲི་ཚོ་བརྒྱ་དང་ཉི་ཤུ་ལྷག་ཙམ་ཡོད་པས་ས་ཁྱོན་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་བརྒྱད་ཆའི་གཅིག་ཙམ་ཟིན་ཞིང་། ཞིང་ཆེན་དང་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཁག་གི་ནང་ནས་ས་རྒྱ་ཨང་གཉིས་པར་སླེབས་ཀྱི་ཡོད། བོད་ཀྱི་ས་རྒྱར་མཚོན་ན་ཀྲེ་ཅང་ཞིང་ཆེན་བཅུ་གཅིག་གམ། ཡང་ན་ཐེ་ཝན་ཞིང་ཆེན་སུམ་ཅུ་སོ་གསུམ་གྱི་ས་རྒྱ་དང་མཚུངས། ལྗོངས་ཡོངས་ཀྱི་ཆ་སྙོམས་མཐོ་ཚད་རྒྱ་མཚོའི་ངོས་ལས་བརྩིས་སྤྱི་ཁྲེ་བཞི་སྟོང་ཡན་ཟིན་པས་འཛམ་གླིང་ཐོག་ས་རྒྱ་ཆེ་ཤོས་དང་ས་ཁ་མཐོ་ཤོས་ཀྱི་ས་མཐོའི་ཁུལ་ཡིན་པས་ན་འཛམ་གླིང་ཐོག་ས་རྒྱ་ཆེ་ཤོས་དང་ས་ཁ་མཐོ་ཤོས་ཀྱི་ས་མཐོའི་ཁུལ་ཡིན་པས་ན་འཛམ་གླིང་གི་ཡང་རྩེ་ཞེས་པའི་གྲགས་པ་འཛིན།
བོད་ལྗོངས་འདི་བཞིན་རི་ཀླུང་ལྟ་ན་སྡུག་ལ་ཐོན་ཁུངས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ། སྐྱེ་བོ་ཀུན་ལས་ལ་བརྩོན་ཞིང་གནའ་ཤུལ་གྲགས་ཅན་མང་བ་སོགས་མཛེས་ཆོས་དུ་མའི་ཕྱུག་པའི་ཡུལ་མཆོག་ཁྱད་པར་ཅན་ཞིག་ཡིན་པ་ཇི་སྐད་དུ་མཛེས་པའི་བོད་ལྗོངས། སྐྱིད་པའི་ཕ་ཡུལ་ཞེས་པའི་གཞས་ཚིག་དོན་ལ་གནས།
བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་《 Tibet Autonomous Region 》《 [ 西藏自治区] 》ནི་ཀྲུང་གོའི་ལྷོ་ནུབ་ཀྱི་མཐའ་མཚམས་ཁུལ་དུ་ཡོད་ཅིང་། འཕྲེད་ཐིག་བྱང་མ་ 26°50’ ནས་ 36°53′ བར་དང་། ཤར་ཀྱི་གཞུང་ཐིག་ 78°25′ ནས་ 99°06′ བར་དུ་གནས་ཡོད་ཅིང་། རྒྱ་ཁྱོན་ལ་སྤྱི་ལེ་ངོས་སྙོམས་གྲུ་བཞི་མ་ས་ཡ་གཅིག་དང་འབུམ་གཉིས་ལྷག་ཙམ་ཡོད་པ་དེས་ཀྲུང་གོའི་སྤྱིའི་རྒྱ་ཁྱོན་གྱི་བརྒྱད་ཆ་གཅིག་ཟིན་གྱི་ཡོད། བོད་ལྗོངས་ཀྱི་བྱང་ངོས་ནི་ཤིན་ཅང་དང་མཚོ་སྔོན་བོད་རིགས་ས་ཁུལ་དང་འབྲེལ་ཡོད་པ་དང་། ཤར་ཕྱོགས་སི་ཁྲོན་དང་། ཡུན་ནན་ལ་འབྲེལ་ཡོད་ཅིང་། ལྷོ་ནུབ་གཉིས་འབར་མ་དང་། རྒྱ་གར། འབྲས་ལྗོངས། འབྲུག་ཡུལ། བལ་ཡུལ། ཀ་ཤི་སྨིར།མོན། ལ་དྭགས་སོགས་དང་འབྲེལ་ཡོད་པ་དང་། རྒྱལ་མཚམས་ས་ཐིག་གི་རིང་ཚད་ལ་སྤྱི་ལེ་4000 ཙམ་ལ་ཉེ་བས་ཕྱི་ཕྱོགས་ལ་སྒོ་མོ་འབྱེད་རྒྱུར་ཆ་རྐྱེན་བཟང་པོ་ཡོད།
བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་མངའ་འོག་ཏུ་ལྷོ་ཁ་དང་། ཉིང་ཁྲི། མངའ་རིས། གཞིས་ཀ་རྩེ། ནག་ཆུ། ཆབ་མདོ་བཅས་ས་ཁུལ་དྲུག་དང་། ལྷ་ས་ <ས་ཁུལ་རིམ་པ་>དང་། གཞིས་ཀ་རྩེ། <རྫོང་རིམ་པ་>བཅས་གྲོང་ཁྱེར་གཉིས་དང་རྫོང་71བཅས་ཡོད། གཙོ་བོའི་གྲོང་རྡལཁོངས་ལྷ་ས་གྲོང་ཁྱེར་དང་། གྲོང་ཁྱེར་གཉིས་པ་གཞིས་ཀ་རྩེ་ཕུད།
རྩེད་ཐང་དང་། ཆབ་མདོ། སེང་གེ་ཁ་འབབ། བརྒྱད་གཅིག ནག་ཆུ། རྒྱལ་རྩེ། འགྲམ་སོགས་པའི་གྲོང་བརྡལ་ཡང་ཡོད།
ལོ་རྒྱུས།
[རྩོམ་སྒྲིག]ས་ཁམས།
[རྩོམ་སྒྲིག] བོད་ལྗོངས་འདི་ནི་རི་རབ་ཀྱི་ཕྲེང་བས་མུ་འཁྱུད་དུ་བསྐོར་ཞིང་། དྲག་ཏུ་རྒྱུག་པའི་ཆུ་ཀླུང་བགྲང་གིས་མི་ལངས་པ་ལྷུང་ལྷུང་དུ་འབབ་པ། སྣ་ཚོགས་མཚེའུ་གཡུ་ཡི་གཅལ་དུ་བཀྲམ་པ། མཐའ་ཡས་ནགས་ཀླུང་སྟུག་པོ་ནམ་མཁའི་ཁྱོན་དང་མཉམ་པ་སོགས་བརྗིད་ཉམས་ལྡན་ཞིང་རང་བྱུང་གི་མཛེས་ཆོས་དུ་མས་ཕྱུག་པ། གཞན་ཡང་དབྱིབས་ཆགས་ཚུལ་འདྲ་མིན་སྣ་ཚོགས་ཡོད་པ་དེ་དག་ལས་མི་ལོ་ཁྲི་ཕྲག་མང་པོའི་རིང་གི་བོད་ལྗོངས་ས་མཐོའི་ཆགས་འཇིག་གི་འགྱུར་བ་ཇི་བྱུང་གསལ་ཐུབ་ལ། བོད་ལྗོངས་ས་མཐོའི་རང་བྱུང་ཆ་རྐྱེན་རྙོག་འཛིང་ཆེ་བ་དང་རང་བྱུང་ཐོན་ཁུངས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོ་ཡོད་པ་སོགས་ཀྱང་མཚོན་ཐུབ།
ས་གཤིས་ལས་དོན་པས་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པར་གཞིགས་ན། བོད་ལྗོངས་ཀྱིས་མཚོན་མཚོ་བོད་ས་མཐོ་ནི་ཆེས་གནའ་བོའི་དུས་མཐའ་ཡང་རྒྱ་མཚོ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། དུས་ཡུན་ཧ་ཅང་རིང་པོའི་ནང་ས་ཤུན་གྱི་འགུལ་སྐྱོད་ལ་བསྟུན་ནས་བོད་ཀྱི་བྱང་ཕྱོགས་གདང་ལའི་རྒྱུད་དེ་སྐམ་གཤེར་རེ་མོས་ཀྱི་ཆགས་འཇིག་རིམ་པ་བརྒྱུད་མཐར་ས་ཆ་དེ་ཁུལ་ཐོག་མར་སྐམ་སར་གྱུར། དེ་རྗེས་གདང་ལའི་ལྷོ་རྒྱུད་དང་དེ་ནས་ཡར་ཀླུང་གཙང་པོའི་རྒྱུད་ཀྱི་ས་ཆ་རྣམས་རིམ་བཞིན་སྐམ་པར་གྱུར། མཐར་ཧི་མ་ལ་ཡའི་རི་ཁུལ་གྱི་ས་ཆ་རྣམས་ཀྱང་སྐམ་དུ་ཐོན། དེ་ཁུལ་སྐམ་སར་འགྱུར་ཕྱི་ཤོས་ཡིན་སྟབས་ཧི་མ་ལ་ཡའི་རི་རྒྱུད་དེ་འཛམ་གླིང་ཐོག་ས་ཁ་མཐོ་ཤོས་ཀྱི་རི་རྒྱུད་ཅིག་ཡིན་ལ་ན་སོ་ཆུང་ཤོས་ཀྱི་རི་རྒྱུད་ཅིག་ཀྱང་རེད།
ད་ལྗོངས་ས་མཐོ་འདི་ས་གཤིས་ཀྱི་དུས་རབས་མི་འདྲ་བའི་ནང་རིམ་བཞིན་སྐམ་སར་འགྱུར་སྐབས་དེང་གི་ས་ཁ་མཐོ་པོ་འདི་ཙམ་མེད་པ་སྟེ། གནའ་སྔ་མོ་མི་ལོ་བྱེ་བ་མང་པོའི་རིང་ཁུལ་འདི་ཕལ་ཆེར་ས་ཁ་དམའ་བའི་སྐམ་ས་ཞིག་རང་དུ་མཆིས་ཤིང་། དེ་ནས་མི་ལོ་ས་ཡ་འགའི་སྔ་རོལ་ཏུ་གནའ་བོའི་དུས་ཡར་ཀླུང་གཙང་པོའི་ལྷོ་རྒྱུད་རྣམས་དང་ཨེ་ཤི་ཡ་གླིང་ལྷོ་རྒྱུད་ཀྱི་སྐམ་ས་ཆེན་པོ་﹙ཧིན་པ་སྐམ་ས་ཆེན་པོ ﹚གཉིས་ཀ་སའི་གོ་ལའི་དུམ་བུ་ལྷོ་མའི་ཁོངས་ཀྱི་ལྒང་ཝ་ན་ཞེས་པའི་གནའ་བོའི་སྐམ་སར་གཏོགས། ཡར་ཀླུང་གཙང་པོའི་བྱང་རྒྱུད་རྣམས་རང་རྒྱལ་སོགས་ཡོ་རོབ་དང་ཨེ་ཤི་ཡ་ཁུལ་དུ་གཏོགས་པའི་ས་ཁུལ་འགའ་ཤས་དང་འདྲ་བར་ས་ཤུན་གྱི་ཆ་ཤས་གཞན་ཞིག་གི་ཁོངས་སུ་གཏོགས། ཡར་ཀླུང་གཙང་པོ་དང་ཨེ་ཤི་ཡ་གླིང་ལྷོ་རྒྱུད་ཀྱི་སྐམ་ས་ཆེན་པོ་གཉིས་ལྒང་ཝ་ན་ཞེས་པའི་གནའ་བོའི་སྐམ་ས་ལས་བྲལ་རྗེས་རིམ་བཞིན་ལྷོ་ནས་བྱང་དུ་འཕོས་ཤིང་། དེ་ལྟར་མི་ལོ་ཁྲི་ཕྲག་དུ་མ་སོང་བའི་རྗེས་བྱང་རྒྱུད་ཀྱི་དུམ་བུ་དང་རྡུང་ག་ཐུག ཡར་ཀླུང་གཙང་པོའི་རྒྱུད་དེ་ཕལ་ཆེར་རྡུང་ག་ཐུག་མཚམས་སུ་ཁེལ། ས་ཁམས་རིག་པ་མཁས་ཅན་ཚོས་ཞིབ་འཇུག་བྱས་ནས་བོད་ལྗོངས་འདི་འཛམ་གླིང་གི་ཡང་རྩེར་གྱུར་དགོས་དོན་ཡང་གོང་སྨྲས་སྐམ་ས་དུམ་བུ་དབུས་སུ་འབུར་བའི་ངོས་འཛིན་བྱེད།
ས་དབྱིབས་ཁག་བཞི་།
[རྩོམ་སྒྲིག]བོད་ལྗོངས་ནི་ཧི་མ་ལ་ཡ་དང་། ཁུ་ནུ་རི་བོ། གདང་ལ་སོགས་རི་རྒྱུད་ཆེན་པོ་གསུམ་གྱིས་ཡོངས་སུ་བསྐོར་ཞིང་། ཞིབ་པར་དབྱེ་ན་ས་ཁུལ་ཁག་བཞི་ཡོད།
གཅིག བོད་ཀྱི་བྱང་ཕྱོགས་ས་མཐོ། དེ་ནི་ཁུ་ནུ་རི་བོ་དང་། གདང་ལ། གངས་ཏེ་སི་སོགས་རི་རྒྱུད་ཆེན་པོ་གསུམ་དང་གཉན་ཆེན་ཐང་ལྷའི་བར་དུ་གནས་ཡོད། ཁུལ་དེ་ནི་ཡངས་ཤིང་རྒྱ་ཆེ་བའི་བོད་ཀྱི་བྱང་ཐང་ས་ཁུལ་ཡིན། ཁུལ་དེའི་དཀྱུས་ལ་སྤྱི་ལེ་ཉིས་སྟོང་བཞི་བརྒྱ་ལྷག་ཙམ་དང་། ཞེང་དུ་སྤྱི་ལེ་བདུན་རྒྱ་ལྷག་ཙམ་ཡོད་པས་ལྗོངས་ཡོངས་ཀྱི་ས་ཁྱོན་གྱི་གསུམ་ཆའི་གཉིས་ཙམ་ཟིན། ཁུལ་དེའི་རྒྱུད་དུ་ཆ་སྙོམས་མཐོ་ཚད་རྒྱ་མཚོའི་ངོས་ལས་བརྩིས་སྤྱི་ཁྲེ་བཞི་སྟོང་ལྔ་བརྒྱ་ཡན་ཟིན། བྱང་ཐང་ཁུལ་དུ་མཐོ་ཚད་སྤྱི་ཁྲེ་བརྒྱ་ནས་བཞི་བརྒྱ་བར་ཟིན་པའི་དེའུ་འབུར་ཆེ་ཆུང་མང་པོ་ཡོད་ལ་དེ་དག་གི་འདབས་རོལ་ཏུ་སྤང་གཤོངས་གཡུ་ཡི་གཞོང་པ་ལྟ་བུ་ཆགས་ཤིང་ལ་ལར་ལོ་མང་རིང་གི་ཆར་ཆུ་གསོག་ནས་མཚེའུ་ཆུང་ཆུང་འདྲ་ཡང་མང་པོ་ཡོད། བྱང་ཐང་ནི་བོད་ཀྱི་འབྲོག་ལས་ས་ཁུལ་གཙོ་བོ་ཞིག་ཡིན་པས་ས་རྒྱ་ཤིན་ཏུ་ཡངས།
གཉིས། བོད་ཀྱི་ལྷོ་ཕྱོགས་རོང་ས། དེ་ནི་གངས་ཏེ་སི་དང་ཧི་མ་ལ་ཡའི་རི་རྒྱུད་ཆེན་པོ་གཉིས་ཀྱི་བར་དུ་གནས་ཤིང་། དེ་ཡང་ཡར་ཀླུང་གཙང་པོ་དང་དེའི་ཆུ་ལག་རྒྱུག་ཡུལ་གྱི་ས་ཁུལ་ཁག་ཡིན། དེ་ཁུལ་གྱི་ཆུ་བོའི་གཞུང་དུ་ལུང་གཞུང་མང་པོ་ཡོད་པ་དཔེར་ན། སྐྱིད་ཆུའི་ལུང་གཞུང་དང་། མྱང་ཆུའི་ལུང་གཞུང་། ཉང་ཆུའི་ལུང་གཞུང་སོགས་ཡོད། ལུང་གཞུང་དེ་ཚོའི་ཞེང་ཚད་སྤྱི་ལེ་ལྔ་ནས་བརྒྱད་བར་དང་རིང་ཚད་སྤྱི་ལེ་བདུན་ཅུ་ནས་བརྒྱ་ལྷག་ཙམ་ཟིན། ཆ་སྙོམས་མཐོ་ཚད་རྒྱ་མཚོའི་ངོས་ལས་བརྩིས་སྤྱི་ཁྲེ་སུམ་སྟོང་ལྔ་བརྒྱ་ཡས་མས་སུ་གནས། ཁུལ་དེའི་རྒྱུད་དུ་བདེ་གཤོངས་སྙོམས་ལ་ས་རྒྱུ་གཤིན་པ། ཆུ་ཕྲན་ཀུན་ནས་བཞུར་ཞིང་རྩི་ཤིང་ལོ་ཏོག་རྒྱས་པ། ཐོན་ཁུངས་འཛོམས་ལ་ཡུལ་ལྗོངས་མཛེས་པ་སོགས་ཀྱི་དགེ་མཚན་ལྡན་པ་དེ་རྒྱུད་ནི་བོད་ཀྱི་རོང་ས་ཡིན།
གསུམ། བོད་ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་རི་ཆེན་གྲོག་རོང་ཁུལ། དེ་ནི་ནག་ཆུའི་ཤར་རྒྱུད་ནས་བརྩིས་རི་ཆེན་གྲོག་རོང་དུ་མ་རིམ་བཞིན་ཤར་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་འཁོར་ནས་ཆགས་ཤིང་། བོད་ཤར་ལྷོའི་མཚམས་ཀྱི་ཕྲེད་རྒྱུག་རི་རྒྱུད་དང་གཙང་ཆེན་གསུམ་རྒྱུག་ཡུལ་གྱི་ས་ཁུལ་དེ་དག་ཡིན། ཁུལ་དེའི་རྒྱུད་ཀྱི་ས་བབ་ནི་བྱང་མཐོ་ཞིང་ལྷོ་དམའ་བ། བྱང་རྒྱུད་ཀྱི་མཐོ་ཚད་རྒྱ་མཚོའི་ངོས་ལས་བརྩིས་སྤྱི་ཁྲེ་ལྔ་སྟོང་ཉིས་བརྒྱ་ཡས་མས་སུ་ཟིན་ཞིང་རི་རྩེ་གཟར་གཟུགས་ཆུང་བ། ལྷོ་རྒྱུད་ཀྱི་མཐོ་ཚད་རྒྱ་མཚོའི་ལས་བརྩིས་སྤྱི་ཁྲེ་བཞི་སྟོང་ཡས་མས་ཟིན་ལ་རི་བོ་གཡང་གཟར་ཆེ་བ། རི་རྩེ་ནས་གྲོག་མོའི་རོང་བར་གཟར་རྟིང་སྤྱི་ཁྲེ་ཉིས་སྟོང་ལྔ་བརྒྱ་ཙམ་ཡོད་པ་བཅས་དང་། རི་རྩེར་སྲིད་པའི་གངས་ཀྱིས་བཀབ་ཅིང་རི་སྐེད་ནགས་ཀྱིས་བཏུམས་པ། རི་འདབས་སུ་དུས་བཞི་དབྱེར་མེད་ཀྱི་ཞིང་ཐང་སོགས་ལྷོ་ཕྱོགས་རོང་སའི་རྨད་བྱུང་གི་མཛེས་ཆོས་དག་ཡོངས་སུ་འདུས་པས་ཤིན་ཏུ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་ཤིང་ལྟ་ན་སྡུག་པར་སྣང་།
བཞི་པ། ཧི་མ་ལ་ཡའི་རི་ཁུལ། དེ་ནི་བོད་ཀྱི་ལྷོ་རྒྱུད་དུ་གནས་ཤིང་། དེ་ཡང་རང་རྒྱལ་དང་རྒྱ་གར། བལ་པོ། འབྲུག་པ། འབྲས་ལྗོངས་སོགས་རྒྱལ་ཁབ་དང་ས་འབྲེལ་དུ་གནས་པའི་ས་ཁུལ་དེ་དག་ཡིན། དེ་ཁུལ་ནི་གཞུང་དུ་བརྒྱུགས་པའི་རི་རྒྱུད་འགའ་ཞིག་གིས་བསྐོར་ཞིང་དེའི་དཀྱུས་ལ་སྤྱི་ལེ་ཉིས་སྟོང་ཡས་མས་ཟིན་གཤིས་འཛམ་གླིང་ཐོག་གི་རི་རྒྱུད་མཐོ་ཤོས་དེ་ཡིན། རི་ཁུལ་དེའི་ནུབ་རྒྱུད་ས་ཆ་རྣམས་ཅུང་ཁ་མཐོ་ལ་སྐམ་ཤས་ཆེ་ཞིང་གྲང་ངར་ཆེ་བ། ཤར་རྒྱུད་རྣམས་གནམ་གཤིས་དྲོ་ལ་ཆར་ཆུ་བཟང་བ། ནགས་ཚལ་སྟུག་པ། སྐྱེ་དངོས་འཛོམས་པ་སོགས་བརྗིད་ཆགས་ཡིད་དབང་འཕྲོག་པར་སྣང་།
བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་སྲིད་འཛིན་ས་ཁུལ།
[རྩོམ་སྒྲིག]བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ནི་ས་ཁུལ་དྲུག་དང་། ས་ཁུལ་རིམ་པའི་གྲོང་ཁྱེར་གཅིག་ལ་དབྱེ་ཡོད།
| ས་བཀྲ། | # | བོད་ཡིག་མིང། | སྲིད་འཛིན་གྲོང་ཁྱེར། | དབྱིན་ཡིག་མིང་། | Hanzi Hanyu Pinyin |
མི་འབོར།(2010) | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| — ས་ཁུལ་རིམ་པའི་གྲོང་ཁྱེར། — | |||||||||
| 3 | ཆབ་མདོ་གྲོང་ཁྱེར། | མཁར་རོ་ཆུས། | Chamdo City | 昌都市 Chāngdū Shì |
657,505 | ||||
| 4 | གཞིས་ཀ་རྩེ་གྲོང་ཁྱེར། | བསམ་འགྲུབ་རྩེ་ཆུས། | Shigatse City | 日喀则市 Rìkāzé Shì |
703,292 | ||||
| 5 | ལྷ་ས་གྲོང་ཁྱེར། | ཁྲིན་ཀོན་ཆུས། | Lhasa City | 拉萨市 Lāsà Shì |
559,423 | ||||
| 7 | ཉིང་ཁྲི་གྲོང་ཁྱེར། | བྲག་ཡིབ་གྲོང་ཆུས། | Nyingchi City | 林芝市 Línzhī Shì |
195,109 | ||||
| — ས་ཁུལ་དྲུག — | |||||||||
| 1 | མངའ་རིས་ས་ཁུལ། | སྒར་རྫོང་། | Ngari Prefecture | 阿里地区 Ālǐ Dìqū |
95,465 | ||||
| 2 | ནག་ཆུ་ས་ཁུལ། | ནག་ཆུ་རྫོང་། | Nagqu Prefecture | 那曲地区 Nàqū Dìqū |
462,382 | ||||
| 6 | ལྷོ་ཁ་ས་ཁུལ། | སྣེ་གདོང་རྫོང་། | Lhoka (Shannan) Prefecture | 山南地区 Shānnán Dìqū |
328,990 | ||||
ལྷ་ས་ <ས་ཁུལ་རིམ་པ་>དང་། གཞིས་ཀ་རྩེ། <རྫོང་རིམ་པ་>བཅས་གྲོང་ཁྱེར་གཉིས་དང་རྫོང་71བཅས་ཡོད། གཙོ་བོའི་གྲོང་རྡལ་ཁོངས་ལྷ་ས་གྲོང་ཁྱེར་དང་། གྲོང་ཁྱེར་གཉིས་པ་གཞིས་ཀ་རྩེ་ཕུད། རྩེད་ཐང་དང་། ཆབ་མདོ། སེང་གེ་ཁ་འབབ། བརྒྱད་གཅིག ནག་ཆུ། རྒྱལ་རྩེ། འགྲམ་སོགས་པའི་གྲོང་རྡལ་ཡང་ཡོད།
རིག་གནས་དང་སློབ་གསོ།
[རྩོམ་སྒྲིག]བོད་ཀྱི་སྐད་དང་ཡི་གེ་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་འཚོ་བའི་ཕྱོགས་གང་སར་བཀོལ་སྤྱོད་ཐུབ་ཡོད།རླུང་འཕྲིན་དང་བརྙན་འཕྲིན་ཉིན་རེར་བོད་སྐད་ཀྱི་ཐོག་ནས་སྒྲོག་སྦྱང་བྱེད་ཚད་ཆུ་ཚོད20ལྷག་ཙམ་ཟིན་པ་དང་། སྤྱི་ལོ1989ལོ་ནས་བཟུང་པར་སྐྲུན་བྱས་པའི་བོད་ཡིག་གི་དཔེ་ཆ 400 ལྷག་ཙམ་ཟིན་པ་དང་། སློབ་གསོའི་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ཐོག་ནས་སློབ་ཁྲིད་བྱེད་རྒྱུ་གཙོ་བོ་བྱེད་པའི་སྐད་གཉིས་སློབ་གསོ་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་ཁྱབ་གདལ་བྱེད་འགོ་ཚུགས་ཟིན་པ་རེད། མི་རིགས་སློབ་གསོ་ཚ་ཚ་འུར་འུར་ངང་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བཞིན་ཡོད། ད་བར་བོད་ལྗོངས་སུ་གསོ་སྐྱོང་བྱས་པའི་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་སློབ་མ་ཁྲི 2 ལྷག་ཙམ་ཡོད་པ་དང་།འབྲིང་རིམ་ཆེད་ལས་ཀྱི་སློབ་ཐོན་སློབ་མ་ཁྲི 2.3 ལྷག་ཙམ་ཡོད་པ་དང་།བོད་རིགས་ཀྱི་འབུམ་རམས་པ་དང་།རབ་འབྱམས་པ་ཁག་གཅིག་ཡོད་པ་མ་ཟད།བོད་རིག་གི་ཚན་རིག་མཁས་ཅན་དང་། བཟོ་སྐྲུན་མཁས་པ། སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ། སྨན་པ་གྲགས་ཅན། རྩོམ་རིག་སྒྱུ་རྩལ་མཁས་པ་སོགས་ཆེད་ལས་ཤེས་ལྡན་མི་ཁག་གཅིག་ཡོད།
བོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་ཉིན་རེ་བཞིན་གོང་འཕེལ་འགྲོ་བ་དང་།བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་དང་བོད་སྨན་གྱི་དགེ་མཚན་སླར་ཡང་མངོན་པ།བོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་དེ་རླབས་ཆེ་བའི་རིག་ཚན་གྱི་མ་ལག་ཅིག་ཏུ་གྱུར་ཟིན་པ་རེད།ཀྲུང་གོར་ད་ལྟ་བོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་ཚན་པ50ལྷག་ཡོད་པ་དང་།རིག་གཅིག་མཁས་པ1000 ལྷག་ཙམ་ཡོད།བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་དང་བོད་སྨན་ཚན་པ 20 ལྷག་ཙམ་ལ་འཕེལ་རྒྱས་སོང་ཡོད་པ་དང་།རྫོང 60 ལྷག་ཙམ་གྱི་སྨན་ཁང་དུ་བོད་སྨན་སྡེ་ཁག་ཡོད།བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་དང་བོད་སྨན་གྱི་ལས་བྱེད་མི་སྣ 2000 ལྷག་ཙམ་ཡོད།
ཆོས་ལུགས་བྱེད་སྒོ།
[རྩོམ་སྒྲིག]གཙོ་གནད་ཀྱི་དགོན་སྡེ་ཆེ་ཁག་ཁ་ཤས་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རིག་དངོས་གཙོ་གནད་ཀྱི་སྲུང་སྐྱོབ་བྱ་ཡུལ་གྱི་ཚན་པའི་ཁོངས་སུ་བཞག་ཡོད་པ་དང་།པོ་ཏ་ལ་སོགས་རིག་དངོས་གཙོ་གནད་ལ་ཞིག་གསོ་གང་ལེགས་བྱུང་ཡོད།བོད་ལྗོངས་སུ་ད་ལྟ་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་གནས 1700 ལྷག་ཙམ་ཡོད་པ་དང་།དགོན་སྡེར་བཞུགས་མཁན་གྲྭ་བཙུན་ཁྲི 46 ཡོད་པ་དང་།ཁ་ཆེ་ལྷ་ཁང་ 4 ཡོད་ཅིང་།ཡི་ཤུའི་ཆོས་དད་པ 3000ཡོད་པ།གནམ་བདག་ཆོས་ཁང 7 ཡོད་ཅིང་།དད་པ་བྱེད་མཁན་མི་ 700 ལྷག་ཙམ་ཡོད་ལ།ཆོས་ལུགས་བྱེད་སྒོ་འདྲ་མིན་དང་སྲོལ་རྒྱུན་འདྲ་མིན།གསར་དར་དུས་ཆེན་འདུ་ཚོགས་བཅས་དུས་བཀག་ལྟར་སྤེལ་བཞིན་ཡོད།
བུད་མེད་ཀྱི་གནས་བབ།
[རྩོམ་སྒྲིག]བོད་ལྗོངས་ཀྱི་བུད་མེད་ནི་ལས་རིགས་ཁག་གི་གཙོ་ཤུགས་དམག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་པ་དང་།གནས་བབ་ཀྱང་མངོན་གསལ་དོད་པོས་མཐོ་རུ་སོང་ཡོད།བོད་ལྗོངས་ཡོངས་ཀྱི་ལས་ཁུངས་ནང་བོད་རིགས་བུད་མེད་ཀྱི་གཞུང་ཞབས་པས་གཞུང་ཞབས་པ་མི་གྲངས་ཡོངས་ཀྱི་བསྡུར་ཚད་བརྒྱ་ཆ37.99ཟིན་གྱི་ཡོད།ཆེད་ལས་ལག་རྩལ་འདྲ་མིན་གྱི་བོད་རིགས་བུད་མེད་ཀྱིས་བོད་ལྗོངས་ཡོངས་ཀྱི་ཆེད་ལས་ལག་རྩལ་མི་སྣ་ཁྱོན་ཡོངས་ཀྱི་བརྒྱ་ཆ43.77ཟིན་གྱི་ཡོད།བོད་ལྗོངས་ཀྱི་བོད་མིའི་ཚན་རྩལ་ལས་བྱེད་མི་སྣས་བོད་ལྗོངས་ཡོངས་ཀྱི་ཚན་རྩལ་ལས་བྱེད་མི་སྣ་ཁྱོན་ཡོངས་ཀྱི་བརྒྱ་ཆ42.58ཟིན་གྱི་ཡོད།
འགྲིམ་འགྲུལ།
[རྩོམ་སྒྲིག]གཞུང་ལམ་འགྲིམ་འགྲུལ།
[རྩོམ་སྒྲིག]སྐམ་ས་ཐོག་ནས་བོད་ལ་འགྲོ་བསྐྱོད་དང་ཕྱིར་ལོག་ཆོག་པའི་གཙོ་བོའི་གཞུང་ལམ་ནི་མཚོ་བོད་དང་། ཁྲོན་བོད། ཏེན་བོད། ཤིན་བོད། ཀྲུང་བལ་མཛའ་མཐུན་གཞུང་ལམ་བཅས་ཡིན།
མཚོ་བོད་གཞུང་ལམ།
[རྩོམ་སྒྲིག]ཁྲོན་བོད་གཞུང་ལམ།
[རྩོམ་སྒྲིག]ཏེན་བོད་གཞུང་ལམ།
[རྩོམ་སྒྲིག]ཤིན་བོད་གཞུང་ལམ།
[རྩོམ་སྒྲིག]ཀྲུང་བལ་མཛའ་མཐུན་གཞུང་ལམ།
[རྩོམ་སྒྲིག]མྱུར་འགྲོད་གཞུང་ལམ།
[རྩོམ་སྒྲིག]
ལྷ་ས་ནས་གོང་དཀར་གནམ་གྲུ་ཐང་བར་གྱི་ཆེད་སྤྱོད་གཞུང་ལམ་གྱི་རིང་ཚད་ཡོངས་ལ་སྤྱི་ལེ་ 37.9 ཡོད་པ་དང་།ལམ་གཡས་གཡོན་སོ་སོར་འཁོར་ལམ་བཞི་ཡོད་པ། མྱུར་ཚད་ཆུ་ཚོད་རེར་སྤྱི་ལེ་20རྒྱུག་ཐུབ་པའི་ཇུས་འགོད་བྱས་ཡོད། གཞུང་ལམ་གྱི་འགོ་འཛུགས་ས་ནི་ལྷ་ས་གྲོང་ཁྱེར་སྣེའུ་ཁུལ་གསར་གྱི་དུས་རབས་ལམ་ཆེན་ཡིན་པ་དང་སྣེའུ་གསར་སྤེལ་ཁུལ་དང་ཚལ་སྣེ་ཤང་བརྒྱུད་མཐར་ལྷ་ས་སྐྱིད་ཆུའི་ཟམ་ཆེན་གྱི་ལྷོ་འགོར་འབྱོར་གྱི་ཡོད། ལམ་ཐིག་དེ་སྤྱིར་ལྷ་ས་སྐྱིད་ཆུའི་ལྷོ་ངོས་བརྒྱུད་ནས་ཇུས་འགོད་བྱས་ཡོད་པ་དེ་ནུབ་ནས་ཤར་གྱི་ཕྱོགས་སུ་ཡིན།
ལྕགས་ལམ་འགྲིམ་འགྲུལ།
[རྩོམ་སྒྲིག]མཚོ་བོད་ལྕགས་ལམ་གྱིས་ཟི་ལིང་ནས་ན་གོར་མོ་བར་གྱི་ལྕགས་ལམ་གཉིས་པའི་བཟོ་སྐྲུན་གྱི་ཝ་འཇོག་ཕུག་ལམ་དང་ཆུ་ལེན་སྲང་ལམ་གྱི་ཟམ་ཆེན་ལས་གཞན། ལྕགས་ལམ་ཧྲིལ་བོ་ལེགས་འགྲུབ་བྱུང་སྟེ་མེ་འཁོར་གཏོང་འགོ་ཚུགས་པས། ཟི་ལིང་ནས་ན་གོར་མོ་བར་མེ་འཁོར་སྐྱོད་པའི་དུས་ཡུན་དེ་དུས་ཚོད་བཅུ་གསུམ་ཡས་མས་ནས་དུས་ཚོད་བརྒྱད་ཡས་མས་སུ་ཇེ་ཐུང་ལ་སོང་བ་དང་། ཟི་ལིང་ནས་ལྷ་སའི་བར་དུས་ཚོད་ཉི་ཤུ་ཡས་མས་སུ་ཇེ་ཐུང་ལ་སོང་།
2007 ལོའི་ཟླ 9 བའི་ཚེས 9 ཉིན་ལས་འགོ་བརྩམས་པའི་ཟི་ལིང་ནས་ན་གོར་མོ་བར་གྱི་ལྕགས་ལམ་གཉིས་པ་དེ་སྔོན་ཆད་ཀྱི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་། ཟི་ལིང་དངོས་རྫས་སྐྱེལ་ལེན་ས་ཚིགས་ནས་ན་གོར་མོ་བར་གྱི་ལྕགས་ལམ་གཉིས་པ་དེ་ཡོངས་སུ་གློག་ཤུགས་ཅན་དུ་བསྒྱུར་ཡོད་པ་དང་། བཟོ་སྐྲུན་དེའི་ཐད་ལ་འགྲོ་སོང་སྒོར་མོ་དུང་ཕྱུར་བརྒྱ་དང་དྲུག་ལྷག་བཏང་ལྷ་ས་ནས་གཞིས་རྩེ་བར་གྱི་ལྕགས་ལམ་དང་མཚོ་བོད་ལྕགས་ལམ་སྦྲེལ་མཐུད་ཐུབ་ཡོད་པ་དང་། དེས་ལྷ་ས་ནས་གཞིས་རྩེ་བར་གྱི་ལྕགས་ལམ་དངོས་སུ་མེ་འཁོར་འཁོར་བསྐྱོད་བྱེད་ཆོག་པའི་ཆ་རྐྱེན་འཛོམས་པ་མཚོན་གྱི་ཡོད། འཛམ་གླིང་ཐོག་རྒྱ་མཚོའི་ངོས་ལས་མཐོ་ཚད་མཐོ་ཤོས་ཡིན་པའི་མཚོ་བོད་ལྕགས་ལམ་གྱི་སྣུར་སྲིང་ལམ་ཐིག་ཡིན་པའི་ངོས་ནས་ལྷ་ས་ནས་གཞི་རྩེ་བར་གྱི་ལྕགས་ལམ་གྱི་སྤྱིའི་རིང་ཚད་ལ་སྤྱི་ལེ་ 253 ཡོད་པ་ད་ལོའི་ལོ་མཇུག་ལ་ལྕགས་ལམ་འདིང་ཚར་རྒྱུ་ཡིན་པ་རེད།མེ་འཁོར་ལ་བསྡད་དེ་མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་གི་ལྟ་ན་སྡུག་པའི་རང་བྱུང་བཀོད་པ་ཉམས་སུ་མྱོང་བའི་གནས་སྐོར་པ་ཉིན་བཞིན་ཇེ་མང་ཡིན་པར་དམིགས་ཏེ། མཚོ་བོད་ལྕགས་ལམ་ཀུང་ཟིས་ 2013 ཟླ་ལྔ་བའི་ཚེས་དྲུག་ཉིན་ནས་བཟུང་ཟི་ལིང་ནས་ལྷ་སའི་བར་གྱི་གཏོང་ཐེངསK9811གནས་སྐོར་པའི་མེ་འཁོར་གཏོང་མགོ་བརྩམས།
གྲོང་བརྡལ་འགྲིམ་འགྲུལ།
[རྩོམ་སྒྲིག]ལྷ་ས་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་སྤྱི་སྦྱོད་རླངས་འཁོར་ 232ཙམ་ 2010 ཟླ་ 12 པའི་ཚེས་ 19 ཉིན་ནས་དངོས་སུ་སྤྱོད་འགོ་བརྩམས་པ་རེད། ཀྲུང་པ་རླངས་འཁོར་ཁྲོམ་ར་ནས་ཕྱིར་ཕུད་བཏང་བ་དང་། སྤྱི་སྤྱོད་རླངས་འཁོར་གསར་བ་སྤྱོད་འགོ་བརྩམས་པ་ནི་ 2010 ལོའི་དམངས་འཚོའི་ལས་དོན་གྱི་ཡ་གྱལ་ཞིག་ཡིན་ལ། 2010 ལོའི་ཟླ་ 3 པ་ནས་འགོ་བརྩམས་པ་རེད། མིག་སྔར་ལྷ་ས་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་ཀྲུང་པ་རླངས་འཁོར་ 579 ཚང་མ་ཁྲོམ་ར་ནས་ཕྱིར་ཕུད་བཏང་བ་དང་། སྲིད་གཞུང་གིས་སྤྱི་སྤྱོད་རླངས་འཁོར་གསར་པ 232 གསར་དུ་ཉོས་ཏེ་ཚང་མ་སྤྱོད་འགོ་བརྩམས་པ་རེད། ད་ལྟ་ལྷ་ས་གྲོང་ཁྱེར་དུ་སྤྱི་སྤྱོད་རླངས་འཁོར་སྡོད་གནས་ཐང་ཆེན་བཞི་ཡོད་པ་དང་། སྤྱི་སྤྱོད་སྡོད་ཚིགས་ 259 ཡོད། གསར་དུ་བསྡུས་པའི་རླངས་འཁོར་ཁ་ལོ་བ་དང་རླངས་འཁོར་ཞབས་ཞུ་བ་ 800 ལྷག་གིས་གསོ་སྐྱོང་སྦྱོང་བརྡར་ཡང་བྱས་ཚར་ཡོད་པ་རེད།
མི་འབོར།
[རྩོམ་སྒྲིག]བོད་ལྗོངས་ནི་མི་འདུས་ཚད་ཆུང་ཤོས་ཀྱི་ཞིང་ཆེན་རིམ་པའི་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཤིག་ཡིན་ཞིང་། ཆ་སྙོམས་སྤྱི་ལེ་ངོས་སྙོམས་གྲུ་བཞི་མ་རེའི་ཐོག་ཏུ་མི་གཉིས་ཡང་ཟིན་གྱི་མེད་། བོད་ལྗོངས་སུ་བོད་རིགས་ཀྱིས་ 96.4% དང་། རྒྱ་རིགས་ཀྱིས་ 2.8% མོན་པ་རིགས་དང་། ལྷོ་པ་རིགས་། ཧུའེ་རིགས་ འཇང་རིགས་སོགས་པའི་མི་རིགས་ཀྱིས་ 0.8% བཅས་ཟིན་གྱི་ཡོད་།
གནམ་གཤིས།
[རྩོམ་སྒྲིག]བོད་ལྗོངས་ས་མཐོའི་ངོ་མཚར་ཆེ་བའི་ས་བབ་དང་བར་སྣང་རླུང་གི་རྒྱུ་བ། གཞན་ཡང་གནམ་གཤིས་བཅས་ཀྱིས་རྐྱེན་པས་འདིར་དམིགས་བསལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་ནམ་ཟླ་དཔོག་པར་དཀའ་བ་ཞིག་ཡོད། སྤྱིར་ན་བོད་ཀྱི་ནུབ་བྱང་གཉིས་གནམ་གཤིས་གྲང་ལ་སྐམ་ཤས་ཆེ་བ་དང་། ཤར་ལྷོ་གཉིས་གནམ་གཤིས་དྲོ་ལ་གཤེར་བ་སོགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་ཞིང་། དེ་ཡང་ཤར་ལྷོ་ནས་ནུབ་བྱང་བར་ཚ་བའི་ཁུལ་དང་། ཅུང་ཚ་བའི་ཁུལ། དྲོ་ཁུལ། གྲང་བའི་ས་ཁུལ། གྲང་ངར་ཆེ་བའི་ས་ཁུལ་བཅས་དང་། གནམ་གཤིས་གཤེར་བ་དང་། ཅུང་གཤེར་བ། སྐམ་ཤས་ཅུང་ཡོད་པ། སྐམ་ཤས་ཆེ་བ་བཅས་གོ་རིམ་ལྟར་གནས་ཡོད། བརྗོད་མ་ཐག་པའི་ས་གནས་དང་གནམ་གཤིས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་དེ་ས་ངོས་ཀྱི་མཚོན་བྱེད་ནི་གོང་གསལ་སྔ་རྟིང་ལྟར་ནགས་ཚལ་དང་། རི་མ་ནགས། རྩྭ་ཐང་། ཐང་རྒོད་སོགས་ཡིན། བོད་འདིའི་ས་དབྱིབས་ཆགས་ཚུལ་རྙོག་འཛིང་ཆེ་གཤིས་སྤྱིར་བོད་ལྗོངས་ཀྱི་ནམ་ཟླའི་འཕེལ་ཕྱོགས་ལ་ཆོས་ཉིད་ངེས་ཅན་ཞིག་ཡོད་ཀྱང་སྒོས་སུ་གྲོང་ཚོ་ཡས་མས་དབར་ལ་ཡང་དྲོ་གྲང་གོས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ཞེས་དང་ཉིན་གཅིག་དུས་བཞིའི་འགྱུར་བ་ཞེས་པའི་དཔེ་ལྟར་ས་གནས་སོ་སོའི་རྒྱུད་ཀྱི་ནམ་ཟླར་ཁྱད་པར་ཆེ། བོད་ལྗོངས་ས་མཐོའི་ནམ་ཟླ་དམིགས་བསལ་ཡིན་དོན་ནི་ཉི་མ་ཚ་ལ་ཕོག་ཡུན་རིང་བ། གནམ་གཤིས་གྲང་ལ་ཉིན་མཚན་དབར་གྱི་དྲོ་གྲང་ཏེ་ཧེ་བག་ཆེ་བ། ནམ་ཟླ་སྐམ་གཤེར་དབྱེ་བ་གསལ་བ། མཚན་ཆར་མང་བ། དགུན་དཔྱིད་གཉིས་ལ་སྐམ་ཤས་ཆེ་ཞིང་ལྷགས་པ་ཚ་བ། རླུང་གནོན་ཆུང་ལ་གསོ་རླུང་ལྡེང་པོ་མེད་པ་བཅས་ཀྱིས་རེད།
མཚོ་དང་མཚེའུ།
[རྩོམ་སྒྲིག]བོད་ལྗོངས་ནི་འཛམ་གླིང་སྟེང་གྱི་མཚོ་དང་མཚེའུ་མང་ཤོས་ཀྱི་ས་ཁུལ་ཞིག་ཡིན། བོད་ཡོངས་ཀྱི་མཚོ་དང་མཚོའུའི་རྒྱ་ཁྱོན་སྤྱི་ལེ་གྲུ་བཞི་མ་ཉིས་ཁྲི་སུམ་སྟོང་བརྒྱད་ཡོད་པས་ཀྲུང་གོའི་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་མཚོ་དང་མཚོའུའི་རྒྱ་ཁྱོན་གྱི་༣༠%ཙམ་ཟིན། བསྡོམས་རྩིས་བྱས་པར་གཞིགས་ན་བོད་ཡོངས་ལ་མཚོ་དང་མཚོའུ་ཆེ་ཆུང་ཆིག་སྟོང་ལྔ་བརྒྱ་ལྷག་ཙམ་ཡོད་ཁོངས་ནས་རྒྱ་ཁྱོན་སྤྱི་ལེ་གྲུ་བཞི་མ་སྟོང་ཁ་བརྒལ་བའི་མཚོ་ཆེན་གནམ་མཚོ་ཕྱུག་མོ་དང་། སེར་གླིང་མཚོ། བཀྲ་རི་གནམ་མཚོ་བཅས་གསུམ་དང་། རྒྱ་ཁྱོན་སྤྱི་ལེ་གྲུ་བཞི་མ་ལྔ་ནས་བཅུ་བར་ཟིན་པའི་མཚོ་ཁག་སུམ་བརྒྱ་ཉེར་གཅིག་བཅས་ཡོད།
བོད་ཀྱི་མཚོ་ལ་ཡང་ནང་འབབ་དང་ཕྱི་འབབ་ཁག་གཉིས་སུ་དབྱེ་བ་ལས་ཕལ་ཆེ་བ་ནང་འབབ་རང་དུ་མཆིས་ཤིང་། དེ་དག་ནི་བོད་ཀྱི་ལྷོ་བྱང་གཉིས་ནས་བཞུར་བའི་ནང་འབབ་ཆུ་བོ་རྒྱུག་ཁུལ་གྱིས་གཙོ་བོ་བྱས་པའི་ས་ཁུལ་དུ་གྲམ་ཡོད། ཆུ་བོ་དེ་རྣམས་རི་རབ་དང་ས་ཤུན་གྱི་ཆགས་འཇིག་རིམ་པ་བརྒྱུད་ནས་བྱུང་བ་ཞིག་རེད། བོད་ཀྱི་བྱང་ཕྱོགས་ཁུལ་དུ་གནམ་མཚོ་ཕྱུག་མོ་དང་། སེར་གླིང་མཚོ། བཀྲ་རི་གནམ་མཚོ་སོགས་མཚོ་ཆེན་གསུམ་ཕུད་ད་དུང་སྐ་རིང་མཚོ་དང་། སྟག་རྩེ་མཚོ། ངང་རྩི་མཚོ། འུར་དུ་མཚོ་སོགས་ཀྱང་ཡོད། གཞན་ཡང་བོད་ཀྱི་ལྷོ་ཕྱོགས་ཁུལ་དུ་གྲི་གུ་མཚོ་དང་། ཕུ་མ་གཡུ་མཚོ། ཡར་འབྲོག་གཡུ་མཚོ། མདོ་ཆེན་མཚོ། པད་ཁུད་མཚོ། མ་ཕམ་གཡུ་མཚོ། ལ་ལྔ་མཚོ་སོགས་ཡོད།
ཕྱི་འབབ་མཚོ་ནི་རི་རུད་བྱུང་ནས་གཙང་ཆུ་བཀག་སྟེ་མཚོར་གྲུབ་པ་ཁག་གཅིག་དང་གཞན་ཡང་གངས་རི་བཞུར་རྒྱུན་ལས་གྲུབ་པའི་མཚོ་བཅས་རིགས་གཉིས་ཡོད་པ་ལས་སྔ་མ་དེ་རིགས་ཕལ་ཆེ་བ་བོད་ཀྱི་ཤར་ལྷོ་ཁུལ་དུ་ཡོད་པ་དཔེར་ན། ཕར་ལུང་གཙང་པོའི་སྟོད་རྒྱུད་དཔའ་ཤོད་རྫོང་ཁོངས་ཀྱི་ར་འོག་མཚོ་དང་། ཡིད་འོང་གཙང་པོའི་སྨད་རྒྱུད། སྤོ་བོ་རྫོང་ཁོངས་ཀྱི་ཡིད་འོང་མཚོ་སོགས་དང་། ཕྱི་མ་དེ་ཕལ་ཆེ་བ་བོད་ཀྱི་ལྷོ་ཕྱོགས་དང་ཤར་ལྷོའི་རྒྱུད་ཀྱི་སྲིད་པའི་གངས་རི་ཆགས་ཁུལ་དུ་ཡོད་པ་དཔེར་ན། ཀོང་པོ་རྒྱ་མདའ་རྫོང་ཁོངས་ཀྱི་བྲག་གསུམ་མཚོ་དང་། སྟེང་ཆེན་རྫོང་ཁོངས་ཀྱི་སྤུས་ཐོང་མཚོ་ཆུང་སོགས་ཡོད། བོད་ཀྱི་མཚོ་དང་མཚོའུ་རྣམས་ལ་ལོ་རྒྱུས་རིང་པོ་ཡོད་ལ་ཆགས་འཇིག་ཀྱང་རིམ་པ་བྱུང་ཞིང་། སྤྱིར་ན་རིམ་བཞིན་ཆུང་དུ་འགྲོ་བ་རེད། ལྷག་དོན་བོད་བྱང་ཕྱོགས་ཁུལ་དུ་སྐམ་ཤས་ཆེ་བས་དེ་ཁུལ་གྱི་ནང་འབབ་མཚོ་རྣམས་བྲི་ཤུགས་ཆེ་བ་ཡོད་ལ་མཚོ་དང་མཚོའུ་ཕལ་མོ་ཆེ་བ་ཚྭ་ཅན་དུ་གྱུར་དོན་ཡང་དེར་ཐུག་གོ །
བོད་བྱང་རྒྱུད་ཀྱི་མཚོ་ཆེན་དང་པོ་གནམ་མཚོ་ཕྱུག་མོ། བོད་ལྷོ་ཕྱོགས་ཀྱི་མཚོ་ཆེན་གྲགས་ཆེན་ཡར་འབྲོག་གཡུ་མཚོ་གཉིས་རགས་ཙམ་གླེང་ན།
བྱང་གི་གནམ་མཚོ་ཕྱུག་མོ་ནི་འདམ་གཞུང་གི་ནུབ་ཕྱོགས་སུ་གནས་ཤིང་མཚོ་ངོས་མཐོ་ཚད་རྒྱ་མཚོའི་ངོས་ལས་བརྩིས་སྤྱི་ཁྲེ་བཞི་སྟོང་བདུན་བརྒྱ་བཅོ་བརྒྱད་ཟིན། མཚོ་ཆེན་འདིའི་དཀྱུས་སུ་སྤྱི་ལེ་བདུན་ཅུ་དང་ཞེང་དུ་སྤྱི་ལེ་སུམ་ཅུ་ཡོད། མཚོ་ཧྲིལ་པོའི་རྒྱ་ཁྱོན་སྤྱི་ལེ་གྲུ་བཞི་མ་ཆིག་སྟོང་དགུ་བརྒྱ་བཞི་བཅུ་ཟིན་གཤིས་དེ་ནི་རང་རྒྱལ་དུ་མཚོ་སྔོན་པོ་ཕུད་ཚྭ་ལྡན་མཚོ་ཆེ་ཤོས་དེ་ཡིན། གནམ་མཚོ་ཕྱུག་མོའི་དཀྱིལ་དུ་གླིང་ཕྲན་ཁག་གསུམ་ཡོད་ལ་ད་དུང་རྡོ་ཐལ་བྲག་ལས་གྲུབ་པའི་གླིང་ཕྲན་འདྲ་བ་ཞིག་ཀྱང་ཡོད་པ་དེའི་ཐོག་རྡོ་ཡི་ཀ་བ་དང་། ལྷུན་གྱིས་གྲུབ་པའི་རྡོ་ཟམ། བྲག་ཕུག་ལ་སོགས་པའི་ས་དབྱིབས་ཀྱི་ཆགས་ཚུལ་ངོ་མཚར་ཆེ་ཞིང་རང་བྱུང་གི་མཛེས་ཆོས་དུ་མ་དང་ལྡན། གནམ་མཚོ་ཕྱུག་མོ་འདི་ཉིད་བསྐལ་པའི་དུས་རིམ་གསུམ་པའི་ནང་ཧི་མ་ལ་ཡའི་རི་བོ་འགུལ་སྐྱོད་བྱེད་སྐབས་གསར་དུ་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། ད་ཕན་མི་ལོ་ཁྲི་ཚོ་གཅིག་ཙམ་རིང་བོད་ལྗོངས་ས་མཐོའི་གནམ་གཤིས་སྐམ་ཤས་ཇེ་ཆེར་སོང་སྟབས་མཚོ་འདི་ཆག་ཤུགས་ཆེན་པོ་བྱུང་ཡོད་པ་སྟེ། དེང་སྐབས་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་པའི་གནའ་བོའི་ཆུ་རིས་ཁག་གསུམ་ཡོད་པ་ལས་ཆུ་རིས་མཐོ་ཤོས་དེ་ད་ལྟའི་མཚོ་ངོས་ལས་སྤྱི་ཁྲེ་བརྒྱད་ཅུས་མཐོ་བ་ཡོད། མཚོ་དབུས་ཀྱི་གླིང་ཕྲན་ཐོག་ལོ་ལྟར་དཔྱིད་མཇུག་དང་དབྱར་སྟོད་གཉིས་ལ་ས་ཕྱོགས་གཞན་ནས་འཕུར་འོང་པའི་བྱ་རིགས་ཀྱིས་གླིང་ཕྲན་ཁེབས་པས་སྒོ་ང་ཡང་གང་འདོད་ལྟར་བསྒྲུག་རྒྱུ་ཡོད། ཡངས་ཤིང་རྒྱ་ཆེ་བའི་མཚོ་འགྲམ་གྱི་སྤང་ལྗོངས་ཐོག་སྤྲ་བ་དང་སྲོ་དྲེག་སོགས་རྩྭ་སྣ་མང་པོ་སྐྱེས་ཤིང་། དེ་རྒྱུད་ཀྱི་ས་ཆ་རྣམས་རྩྭ་ཆུ་འཛོམས་པའི་འབྲོག་ཐང་ཡིད་དུ་འོང་བ་ཞིག་ཡིན་པས་ལོ་ཧྲིལ་པོར་སེམས་ཅན་རྩྭ་ཁར་རྒྱག་ཆོག གནམ་མཚོ་ཕྱུག་མོའི་རྒྱུད་དུ་འབྲོང་དང་། གནའ་བ། རི་བོང་སོགས་རི་དྭགས་གཅན་གཟན་གྱི་རྒྱུ་བ་རྟག་ཏུ་མཆིས། མཚོ་འདི་ཅུང་ཚྭ་ཁུ་བ་དང་མཚོ་ནང་དུ་ཉ་རིགས་ཀྱི་ཐོན་ཁུངས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོ་ཡོད་པས་ལོ་ལྟར་དཔྱིད་ཀ་ཤར་དུས་ཉ་མོ་འཛིན་པའི་དུས་ཚོད་ལེགས་ཤོས་ཡིན།
ཡར་འབྲོག་གཡུ་མཚོ། མཚོ་ཆེན་འདི་ནི་སྣ་དཀར་རྩེ་རྫོང་ཁོངས་སུ་གནས་ཤིང་། མཚོ་ངོས་ཀྱི་མཐོ་ཚད་རྒྱ་མཚོའི་ངོས་ལས་བརྩིས་སྤྱི་ཁྲེ་བཞི་སྟོང་བཞི་བརྒྱ་བཞི་བཅུ་ཞེ་གཅིག་དང་མཚོ་ངོས་ཀྱི་རྒྱ་ཁྱོན་སྤྱི་ལེ་གྲུ་བཞི་མ་དྲུག་བརྒྱ་སུམ་བཅུ་ལྷག་ཙམ་ཡོད་པ་དང་། མཚོ་འདིའི་མཐའ་སྐོར་གྱི་རིང་ཚད་སྤྱི་ལེ་གཏིང་ཚད་སྤྱི་ལེ་ཉིས་བརྒྱ་ལྔ་བཅུ་ལྷག་ཙམ་ཡོད་པ་དང་མཚོའི་གཏིང་ཚད་སྤྱི་ཁྲེ་སུམ་ཅུ་ནས་བཞི་བཅུ་བར་ཟིན་ཞིང་། མཚོའི་ཤར་རྒྱུད་དང་མཚོ་དབུས་ཀྱི་གཏིང་ཚད་རིང་ཤོས་ལ་སྤྱི་ཁྲེ་དྲུག་ཅུར་ཉེ་བ་ཡོད། མཚོ་འདི་ནི་བོད་ཀྱི་གཡུ་མཚོ་ གྲགས་ཅན་བཞིའི་ཡ་གྱལ་དུ་གཏོགས་﹙གཡུ་མཚོ་བཞི་ནི་ཡར་འབྲོག་གཡུ་མཚོ་དང་། ཕུ་མ་གཡུ་མཚོ། མ་ཕམ་གཡུ་མཚོ། དྭངས་ར་གཡུ་མཚོ་བཅས་སོ།﹚ཤིང་། དེ་ནི་ཆར་ཆུ་དང་། གངས་ཆུ། འཁྱག་རླུང་བཅས་ཀྱིས་ཁ་གསབ་བྱུང་བའི་མཚོ་ཞིག་ཡིན་ལ་འདི་ཡང་བོད་ལྗོངས་ས་མཐོའི་ཕྱི་སྣོད་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་ཆགས་པའི་བརྒྱུད་པའི་རིམ་ནས་ཀོང་རོང་དུ་གྱུར་པར་ངེས། མཚོ་དང་ཐོག་ཡར་ཀླུང་གཙང་པོ་དང་འབྲེལ་བའི་ཕྱི་འབབ་མཚོ་མོ་ཞིག་ཡིན་རུང་མི་ལོ་ས་ཡ་གཅིག་གི་སྔ་རོལ་དུ་རི་རུད་ཆེན་པོ་ཞིག་བྱུང་ནས་ཡུལ་དཔལ་དིའི་ནུབ་རྒྱུད་སྤྱི་ལེ་ཉི་ཤུའི་མཚམས་ཀྱི་ཉེ་འདབས་སུ་རྨ་ཆུའི་སྟོད་རྒྱུད་ཀྱི་ལུང་གཞུང་འགག་སྟབས་མཚོ་འདི་ནང་འབབ་མཚོར་གྱུར། མཚོ་ནང་དུ་སྲོག་ཆགས་ཆུང་རིགས་མང་པོ་ཡོད་པས་ཉ་རིགས་འཚོ་རྟེན་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོ་ཡོད། འབྲེལ་ཡོད་ཙན་པས་ཚོད་དཔག་བྱས་པར་གཞིགས་ན་མཚོ་འདིའི་ནང་ཉ་རིགས་རྒྱ་མ་དུང་ཕྱུར་དྲུག་བར་ཡོད་ཚོད་ལ་བརྟེན་བོད་ཀྱི་ཉ་མཛོད་དུ་གྲགས། གཞན་ཡང་མཚོ་ཐོག་ཏུ་བྱ་ངུར་པ་དང་ཆུ་སྐྱར་སོགས་བྱ་རིགས་ཀྱང་མང་པོ་གནས་ཡོད། མཚོའི་མཐའ་སྐོར་དུ་རྩྭ་ཆུ་འཛོམས་པའི་རྩྭ་ཐང་མུའུ་བྱེ་བ་གཅིག་ཙམ་ཡོད་པས་བོད་ཀྱི་འབྲོག་ཐང་ཆེ་གྲས་ཤིག་ཡིན།
སྐྱེས་ཁམས་འཛུགས་སྐྱོང་།
[རྩོམ་སྒྲིག]སྐྱེས་ཁམས་འཛུགས་སྐྱོང་དང་ཁོར་ཡུག་སྲུང་སྐྱོབ་ལ་གྲུབ་འབྲས་རླབས་བུ་ཆེ་ཐོབ་ཡོད།བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་སྲིད་གཞུས་གིས་སྐྱེས་ཁམས་འཛུགས་སྐྱོང་དང་ཁོར་ཡུག་སྲུང་སྐྱོང་བྱ་རྒྱུའི་ཐད་འབད་འབུངས་ཧ་ཅང་ཆེན་པོ་བྱས་ཡོད།བོད་ལྗོངས་ཀྱི་སྐྱེས་ཁམས་འཛུགས་སྐྱོང་དང་ཁོར་ཡུག་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་རྒྱུར་གྲུབ་འབྲས་རླབས་པོ་ཆེ་ཐོབ་ཡོད།གཙང་པོ་གཅིག་དང་ཆུ་བོ་གཉིས་ཏེ﹙ཡར་ཀླུང་གཙང་པོ་དང་།ལྷ་ས་སྐྱིད་ཆུ།མྱང་ཆུ།﹚རྒྱུག་ཡུལ་དབུས་ཁུལ་དུ་ཞིང་ལས་ཕྱོགས་བསྡུས་ཀྱི་གསར་སྤེལ་དང་མཚོ་བོད་ལྕགས་ལམ་སོགས་སྐྱེས་ཁམས་ཁོར་ཡུག་ལེགས་བཅོས་བྱེད་རྒྱུ་གཙོ་གནད་དུ་བཟུང་བའི་ལས་གྲྭའི་རྣམ་གྲངས་ཁག་གཅིག་གསར་འཛུགས་བྱས་ཡོད།