བོད་རིགས་ཁ་ཆེ
རོབ་བརྩིས་བྱས་ན་ཕྱི་ལོ་༡༩༥༩སྔོན་བོད་དབུས་སུ་བོད་རིགས་ཁ་ཆེ་གསུམ་སྟོང་ཙམ་འཚོ་སྡོད་བྱེད་བཞིན་ཡོད། ཁོང་ཚོ་མང་ཆེ་བ་ནི་དུས་རབས་བཅུ་བཞི་པ་ནས་བཅུ་བདུན་པའི་བར་ཀ་ཤི་མིར་དང་། ལ་དྭགས། བལ་ཡུལ། རྒྱ་ནག་བཅས་ནས་ཡོང་སྟེ་བོད་རིགས་བུད་མེད་དང་མཉམ་དུ་གཉེན་སྒྲིག་བྱས་ནས་གཞིས་ཆགས་པའི་ཁ་ཆེའི་ཚོང་པ་རྣམས་ཀྱི་རྒྱུད་པ་རྣམས་ཡིན། ཁོང་ཚོས་བོད་སྐད་ཤོད་ཅིང་བོད་རིགས་ཀྱི་གོམས་སྲོལ་ཕལ་ཆེ་བ་ལོངས་སྤྱོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པ་དང་། ལྷ་སར་ཁ་ཆེའི་ལྷ་ཁང་བཞི་དང་། གཞི་ཀ་རྩེར་གཉིས། རྩེ་ཐང་ལ་གཅིག་བཅས་ཚང་མ་བོད་པའི་བཟོ་བཀོད་ཀྱི་རྣམ་པར་བཞེངས། དེར་མ་ཟད་ཁོང་ཚོར་ཁུ་རན་གསུང་རབ་(Quran)དང་ཨུར་ཏུ་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་སའི་ཁ་ཆེའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་སློབ་གྲྭ་ལྷ་སར་གཉིས་དང་གཞི་ཀ་རྩེར་གཅིག་ཡོད། དེ་བཞིན་རྒྱ་གར་དུ་བཙན་བྱོལ་སྤྱི་ཚོགས་ནང་ཁ་ཆེ་དང་བོད་རིགས་ནང་པའི་སྤྱི་ཚོགས་རྣམས་འཆམ་མཐུན་ངང་འཚོ་གནས་བྱེད་བཞིན་ཡོད། ཀ་ཤི་མིར་དང་ལ་དྭགས་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས། ཀ་ཤི་མིར་དང་། ལ་དྭགས། བོད་བཅས་ཀྱི་དབར་ཚོང་འབྲེལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡུན་རིང་དང་བོད་ཀྱི་ནུབ་ཕྱོགས་དང་དབུས་སུ་ས་ཁུལ་དེ་དག་ནས་ཚོང་པ་གཞི་ཆགས་སུ་ཡོང་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཡུན་རིང་ལྡན་ཡོད། དུས་རབས་བཅུ་བཞི་པའི་དུས་མཇུག་ཏུ་ཀ་ཤི་མིར་དང་ལ་དྭགས་ནང་སུ་ཧྥི་(Sufi)སློབ་དཔོན་རྣམས་ཀྱིས་ཁ་ཆེའི་ཆོས་ངོ་སྤྲོད་གནང་བའི་རྗེས། གཞིས་ཆགས་པ་རྣམས་ཀྱི་ཁྲོད་ཁ་ཆེ་གནས་ཡོད་ངེས་ཡིན། ཀ་ཤི་མིར་དང་ལ་དྭགས་ཀྱི་ཡུལ་མི་བོད་དུ་གནས་སྤོས་བྱེད་པའི་དུས་འགྱུར་གཙོ་བོ་དེ་ནི་དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པའི་དུས་དཀྱིལ་དུ་༸གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་མཆོག་གིས་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཀྱི་དབུ་ཁྲིད་གནང་བའི་སྐབས་སུ་བྱུང་། ཁོང་ཚོ་མང་ཆེ་བ་བོད་དུ་ཡོང་དགོས་དོན་ཡང་ཀ་ཤི་མིར་ནང་གང་སར་མུ་གེ་ཐེབས་བའི་རྐྱེན་གྱིས་བོད་དུ་ཡོང་ནས་ལྷ་སར་གཞིས་ཆགས། ༸གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་དམིགས་བསལ་ཁེ་དབང་གནང་བ། ཆོས་ལུགས་ཚང་མར་གུས་བཀུར་ཞུས་ཏེ་མཐུན་སྒྲིལ་ཡོང་ཐབས་ཀྱི་ཆ་ཤས་སུ། ༸གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་ཁ་ཆེའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ཁོངས་མི་རྣམས་ལ་དམིགས་བསལ་ཁེ་དབང་བསྩལ། ཁོང་ཚོས་རང་ཉིད་ཀྱི་ནང་སྲིད་ཐད་ལམ་སྟོན་ཕྱིར་འཐུས་མི་ལྔ་ལས་གྲུབ་པའི་ཚོགས་ཆུང་ཞིག་གི་ཚོགས་མི་འདེམ་བསྐོ་བྱེད་པ་དང་། ཤ་རི་ཡའི་ཁྲིམས་ལུགས་(Sharia)གཞིར་བཟུང་ནང་གི་དཀའ་རྙོག་རྣམས་རང་དབང་ངང་ཐག་གཅོད་བྱེད་པ། བོད་ཀྱི་གྲོང་ཁྱེར་གཞན་ནང་ཚོང་ཁང་དང་ཚོང་འབྲེལ་རྩ་འཛུགས་ཆོག་པ། དཔྱ་ཁྲལ་ཆག་ཡང་གཏོང་བ་བཅས་ཀྱི་ཁེ་དབང་གནང་ཡོད། དེར་མ་ཟད་ཁ་ཆེ་ཚོས་ས་ག་ཟླ་བའི་སྐབས་དམར་ཟས་ལོངས་སྤྱོད་ཆོག་པ་དང་སྨོན་ལམ་ཆོ་འཕྲུལ་ཆེན་མོའི་སྐབས་དགེ་འདུན་གྱི་ལས་སྣེའི་་དྲུང་དུ་མགོ་ཞྭ་འབུད་མི་དགོས། གཞན་ཡང་༸གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་ཁ་ཆེ་ཚོར་ལྷ་སའི་ནང་ཁ་ཆེའི་ལྷ་ཁང་དང་དུར་ཁྲོད་ཆེད་ས་ཆ་གནང་བ་དང་། བོད་སྲིད་གཞུང་གི་གཞུང་འབྲེལ་དུས་སྟོན་དང་མཛད་སྒོ་ཆེ་ཁག་ཚང་མར་ཁ་ཆེའི་འགོ་ ཁྲིད་མགྲོན་འབོད་གནང་ཡོད། ལ་དྭགས་དང་ཚོང་འབྲེལ། ཕྱི་ལོ་༡༦༨༤ལོར་བོད་དང་ལ་དྭགས་དབར་ཞི་བའི་ཆིངས་ཡིག་ཅིག་བཞག་པའི་ཆ་ཤས་སུ་བོད་གཞུང་གིས་ལོ་ངོ་གསུམ་རེའི་ནང་ལ་དྭགས་ཀྱི་ཚོང་པ་ལྷ་སར་ཡོང་ཆོག་པའི་སྣང་བ་བསྩལ། ལམ་སྲོལ་དེ་ནི་བོད་དང་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་རྣམས་ཀྱི་དབར་འབྲེལ་ལམ་ཆད་་༼ཁ་ཆེའི་ཚོང་མms to be disputable༽642པའི་སྐབས་སུའང་མུ་མཐུད་དེ་གནས། ཀ་ཤི་མིར་དང་ལ་དྭགས་ཀྱི་ཚོང་པ་མང་པོ་ཚོང་འབྲེལ་དེ་དང་མཉམ་དུ་བོད་ནང་གནས་སྡོད་བྱས་ཏེ། སྔོན་ཚུད་ནས་དེ་གར་བཅའ་སྡོད་བྱས་པའི་ཁ་ཆེའི་སྤྱི་ཚོགས་ཁོངས་ཞུགས། ཀ་ཤི་མིར་གྱི་ཁ་ཆེའི་ཚོང་པ་ཁག་ད་དུང་བལ་ཡུལ་ནང་གཞིས་ ཆགས་ཡོད། ཁོང་ཚོས་བལ་ཡུལ་དང་བོད་རིགས་ཀ་ཤི་མིར་ཁ་ཆེའི་དབར་ཚོང་འབྲེལ་བཙུགས། ཕྱི་ལོ་༡༧༦༩ལོར་པར་ཐི་ཝི་ན་ར་ཡཎ་ ཤའ་(Prithvi་Narayan Shah)གྱིས་བལ་ཡུལ་རྒྱལ་ས་ཀཐ་མན་གྲུ་དབང་སྒྱུར་བྱས་ཏེ་ཁོང་ཚོ་བལ་ཡུལ་ནས་ཕྱིར་འབུད་བཏང་རྗེས། མང་པོ་ཞིག་བོད་ཡུལ་དུ་གྱར། ཕྱི་ལོ་༡༨༥༦ལོར་བོད་དང་བལ་ཡུལ་དབར་ཆིངས་ཡིག་བཞག་པའི་རྗེས། ཁོང་ཚོས་བལ་ཡུལ་དང་རྒྱ་གར་མཉམ་དུ་ཚོང་འབྲེལ་མུ་མཐུད་མཇུག་བསྐྱངས། ཕྱི་ལོ་༡༨༤༡ལོར་ཀ་ཤི་མིར་ཌོག་རའི་དམག་གིས་བོད་ལ་བཙན་འཛུལ་བྱས། ཁོང་ཚོར་ཕམ་ཉེས་བྱུང་བའི་རྗེས། ཀ་ཤི་མིར་དང་ལ་དྭགས་ཀྱི་ཁ་ཆེའི་དམག་མི་མང་པོ་བཙོན་ཁང་དུ་ལུས། ཧིན་དུའི་ཌོག་རའི་དམག་མི་རྣམས་ཀྱང་བོད་དུ་གཞིས་ཆགས་ནས་ཁ་ཆེའི་ཆོས་བྱེད་པར་འདམ་ཀ་བྱས། ཁོང་ཚོས་མངའ་རིས་ཁམ་བུ་དང་ཀུ་ཤུ་འདེབས་འཛུགས་བྱས་ཤིང་ལུང་པའི་ནང་ལག་ལེན་བསྟར། ཧུའེ་ཁ་ཆེའི་གཞིས་ཆགས། དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པའི་སྐབས་ནས་བཟུང་། ཧུའེ་རྒྱ་རིགས་ཁ་ཆེའི་ཚོང་པ་རྣམས་ཉིང་ཤ་(Ningxia)ནས་བོད་བྱང་ཤར་གྱི་མཚམས་ སུ་མདོ་སྨད་ཟི་ལིང་དུ་གཞིས་ཆགས། ཁོང་ཚོས་བོད་རིགས་དང་གཉེན་སྒྲིག་བྱས་པ་དང་རྒྱ་བོད་དབར་ཚོང་འབྲེལ་གོ་སྒྲིག་བྱས། ཕྱིས་སུ་ཁོང་ཚོ་མང་པོ་ཞིག་ལྷ་སར་གཞིས་ཆགས། དེ་གར་ཁོང་ཚོས་ཁ་ཆེ་ལྷ་ཁང་དང་དུར་ཁྲོད་བཞེངས་ནས་ཁ་ཆེའི་སྤྱི་ཚོགས་ལོགས་སུ་ བཙུགས། རྒྱ་ནག་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཁྲིམས་ལུགས་འོག་གནས་སྟངས་ མངོན་གསལ་དོད་པོས་འགྱུར་བ་ཕྱིན་ཡོད། བོད་རིགས་ཁ་ཆེ་རྣམས་ལ་ནང་པ་ལྟར་རྩ་གཏོར་བཏང་བའི་དཀའ་ངལ་གཅིག་མཚུངས་ཕྲད། མདོ་སྨད་ནང་གི་གྲོང་ཁྱེར་མང་ཆེ་བའི་ནང་ད་ཆ་རྩ་བའི་ཆ་ནས་ཧུའེ་རྒྱ་རིགས་ཁ་ཆེ་གནས་སྡོད་བྱས་ཡོད་ཅིང་། ས་གནས་བོད་རིགས་ཡུལ་མི་རྣམས་ས་མཐོའི་རྩ་ཐང་སྟེང་དུ་མཐར་སྤྲོད་བཏང་། དེར་མ་ཟད་ཧུའེ་རྒྱ་རིགས་ཀྱི་ཚོང་པ་ཧ་ཅང་མང་པོ་བོད་དབུས་སུ་གཞིས་ཆགས་ནས་བསྡད། འོན་ཀྱང་བོད་རིགས་ཁ་ཆེ་དང་མི་འདྲ་བར་ཁོང་ཚོ་ས་གནས་ཡུལ་མི་དང་མཐུན་སྒྲིལ་ཡོང་མི་ཐུབ་པར། དེ་ལས་ལྡོག་སྟེ་ཁོ་རང་ཚོའི་རྒྱ་ཡིག་དང་གོམས་སྲོལ་བདག་གཅེས་བྱས་ནས་བསྡད།། ཡོངས་ཁུངས། ལུག་ཚང་དཔལ་ཡོན་དྲ་བ།
== གཞན་ཡང་==[རྩོམ་སྒྲིག]
མཚན་འགྲེལ།[རྩོམ་སྒྲིག]
དེ་ཡང་བོད་རིགས་ཨེ་སི་ལམ་(1)ཆོས་བྱེད་མཁན་གྱི་མཚན་ལ་(བོད་པ་ཚོས་)ཁ་ཆེ་ཞེས་འབོད་ཅིང་། ཁོ་ཚོ་ནི་བོད་ནང་དུ་གྲངས་ཉུང་གི་ཚུལ་དུ་གནས་ཡོད། འོན་ཀྱང་། དེ་དག་ནི་ཨེ་སི་ལམ་ཆོས་བྱེད་མཁན་གྱི་ཧུའེ་རིགས་(2)དང་མི་འདྲ་བར་ཀྲུང་གོའི་གཞུང་གིས་ཀྱང་བོད་རིགས་ཡིན་པར་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད། དེ་ལས་ལྡོག་སྟེ་ཧུའེ་རིགས་ནི་མི་རིགས་རང་ག་བ་གཞན་ཞིག་ལ་ངོས་འཛིན། གང་ལྟར། ཁ་ཆེ་ཞེས་པའི་བོད་བརྡ་འདིའི་སྒྲ་བཤད་ནི་ཀ་ཤུ་སྨི་རེ་(3)ཞེས་པའི་དོན་ཡིན་ཞིང་། ཡུལ་དེའི་མཚན་ལ་བོད་སྐད་དུ་ཁ་ཆེ་ཡུལ་ཟེར་ལ། དེར་ཡོད་པའི་ཨེ་སི་ལམ་གྱི་ཆོས་བྱེད་མཁན་ལ་(བོད་པ་ཚོས)ཁ་ཆེ་ཞེས་འབོད་པ་དང་། དེ་ནི་ཡུལ་མིང་ཆོས་ལ་ཐོགས་ཤིང་འཇགས་པའོ། །
འོག་མཆན།
(1) Islam ཞེས་པ་ཁ་ཆེའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་སྤྱི་མིང་ཡིན་ལ། དེའི་སྒྲ་དོན་ནི་ཞི་བདེ་ཞེས་པར་གོའོ། །
(2) 回族/hui people/ ཧུའེ་རིགས།
(3) Jammu and Kashmir/ རྒྱ་མོ་ཀ་ཤུ་སྨི་རེ་ནི་ལ་དྭགས་ཕྱོགས་སུ་མཆིས། ལ་དྭགས་ནི་ད་ལྟའི་བོད་ལྗོངས་མངའ་རིས་དང་འདབ་འབྲེལ་ཡོད།
ཕ་མེས།
བོད་རིགས་ཁ་ཆེ་ནི་རྩ་བའི་ཆ་ནས་དམིགས་བསལ་ཞིག་ཆགས་ཡོད། གང་ཞེ་ན། ཁོ་ཚོ་ཕལ་ཆེར་གྱི་རིགས་རུས(ཕ་རྒྱུད)་ཁ་ཆེའམ(1) པུར་ཤུན་(2)ནམ། ཨ་རབ་(3)བམ། ཏིར་ཀི(4)་སོགས་ལ་འདྲེས་ཡོད། འོན་ཀྱང་ཆོ་འབྲང་ངམ་མ་རྒྱུད་དེད་ན་བོད་རིགས་ཡིན་པར་མ་ཟད། བོད་ས་རང་ནས་སྐྱེས་ཤིང་འཚར་བའི་བོད་མི་གཤའ་མ་ལགས། གནས་སྟངས་དེ་འདྲའི་འོག་ནས་དད་མོས་གཞན་འགྱུར་བྱུང་བ་ནི་རྒྱུན་ལྡན་མ་ཡིན་པའི་གནས་ཚུལ་ཞིག་ག་ལ་ཡིན། ཡང་ཅིག་བཤད་ན། ཁོ་ཚོ་ཕན་ཚུན་གྱི་གདོང་གཤིས་ཀྱང་མི་འདྲ་སྟེ། དཔེར་ན། ལ་ལའི་གདོང་གཤིས་ནི་རྒྱ་གར་དང་ཏ་ཟིག(5)་སོགས་དང་འདྲ་ཞིང་། ཡང་རེ་འགའི་གདོང་གཤིས་ནི་གཉུག་བོད་རང་དང་ཡོངས་སུ་མཚུངས་སོ། །
ཡུལ་མིང་ཤན་སྦྱར།
(1) Arab/ཨ་རབ།
(2) Persian /པུར་ཤུན།
(3) Pakistan/ ཁ་ཆེ། (ཕ་ཀི་སི་ཐན།)
(4) Turkey/ཏིར་ཀི།
(5) Iran / ཏ་ཟིག (ཨེ་རན།)
ལོ་རྒྱུས།
ཁ་ཆེ་བ་ཐོག་མར་བོད་དུ་བསླེབས་པའི་དུས་ཚིགས་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་སྨུག་ལོང་ནང་ནས་བརླགས་པར་གྱུར་ཀྱང་། ཨ་རབ་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་ཁྲོད་དུ་བོད་ཅེས་བྱ་བའི་མིང་བརྡ་སྣ་ཚོགས་མངོན་པར་འགྱུར། དེ་ཡང་ཀ་ལིབ་(1)ཨོ་མཱ་ཝེ་ཡཱའི (682--720)་སྐུ་དུས་སུ་བོད་དང་རྒྱ་ནག་གི་གཞུང་ཚབ་པས་ཁོང་ལ་ལུང་བ་དེ་གཉིས་སུ་ཨེ་སི་ལམ་ཆོས་སྤེལ་མཁན་གཏོང་བར་བསྐུལ་ཅིང་། དུས་ཕྱིས་སཱ་ལཱ་བྷེན་ཨབ་དྷོ་ལཱ་ཧཱ་ནཱ་ཧྥེ་ (2)བྱ་བ་དངོས་སུ་བོད་དུ་བརྫངས་སོ། །
དུས་རབས ༨ དང་ ༩ ནང་དུ་ཀ་ལིབ་ཨ་བྷི་སེ་དྷིའི(3)་གཞུང་གིས་བོད་ལ་མུ་ནས་འབྲེལ་ལམ་འཛུགས་ཀྱིན་མོད། འོན་ཀྱང་། དེའི་དུས་ཁོ་ཚོའི་ཆོས་སྤེལ་གྱི་བྱ་བས་བོད་ཡུལ་ལ་ད་དུང་ཤུགས་རྐྱེན་གང་ཡང་ཐེབས་མེད། ཡིན་ཡང་། ཆོས་སྤེལ་བ་མང་ཆེ་བས་ས་གནས་བོད་མོར་གཉེན་བསྡེབས་ཏེ་བོད་ཡུལ་ནས་གཞིས་ཆགས་པར་བློ་ཐག་བཅད།
སྤྱི་ལོ ༧༡༠ ནས ༧༢༠ བར་ཏེ་མེས་ཨག་ཚོམ་གྱིས་བོད་ཡུལ་ལ་མངའ་མཛད་པའི་དུས་སུ་རྒྱ་ཡུལ་དུ་ཨ་རབ་པ་མང་པོ་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་ལ། དེ་ནས་རིམ་གྱིས་ཁོ་ཚོ་བོད་དུ་གཤར་མགོ་བརྩམས། མ་ཟད་ཁོ་ཚོས་བོད་དང་ཤར་ཏིར་ཀི་གཉིས་ལ་ཕྱག་འབྲེལ་གྱིས་རྒྱ་ནག་ལའང་ཁ་གཏད་བཅག་གོ། །
གཞན་ཡང་སད་ན་ལེགས་མཇིང་ཡོན་གྱི་སྐུ་དུས་སུ་(༧༩༩--༨༡༥)བོད་དང་ནུབ་ཨ་རབ་གཉིས་བར་ལ་དམག་འཁྲུག་ཆེན་པོ་ལངས་ཤིང་། བོད་ཀྱིས་ཨ་རབ་ཀྱི་དམག་མི་ཇི་སྙེད་འཛིན་བཟུང་བྱས་ཏེ་སྤྱི་ལོ ༨༡༠ ལོར་ཤར་གྱི་སོ་མཚམས་སུ་བཏང་ཞིང་བོད་ལ་སྲིད་ཞུ་སྒྲུབ་ཏུ་བཅུག
སྐབས་དེའི་བོད་ཀྱི་སྲིད་ཤུགས་ནི་ནུབ་ཕྱོགས་ཁ་བྷུལ(4)་དང་སཱ་མཱར་ཁཱན་སྒྲི་(5) སོགས་ལ་བསླེབས་ཡོད།
ཡིན་ནའང་། བར་སྐབས་ཤིག་ལ་ཨ་རབ་ཀྱི་དཔུང་སྟོབས་ཆེ་རུ་ཕྱིན་པས། ཁ་བྷུལ་དུ་ཡོད་པའི་བོད་ཀྱི་སྲིད་སྐྱོང་བས་ཨ་རབ་གཞུང་ལ་དབུ་བསྒུར་དགོས་བྱུང་། མ་ཟད་སྤྱི་ལོ ༨༡༢ སམ་༨༡༥ ཡས་མས་སུ་ཁོ་ཚོས་རང་གི་ཆོས་ལུགས་དད་མོས་ཀྱང་ཨེ་སི་ལམ་མམ་ཁ་ཆེའི་ཆོས་ལ་བསྒྱུར་དགོས་བྱུང་ངོ་། །
འོག་མཆན།
(1) ཀ་ལིབ་(ཁ་ལེ་ཧྥ/caliph) ཅེས་པ་ནི་ཨེ་སི་ལམ་གྱི་སྟོན་པ་(Muhammad ibn ʿAbdullāh) མོ་ཧཱ་མཱ་དྷི་ཨེ་བྷིན་ཨབ་དྷོ་ལཱ(c. 570 CE – 8 June 632 CE)འདས་རྗེས་དེའི་ཆོས་དང་སྲིད་ཀྱི་འགན་འཁུར་བའམ་སྐུ་ཚབ་པའི་གོ་མིང་ལ་བྱའོ། །
(2) Salah bin Abdullah Hanafi
(3) Abbasid ནི་ཀ་ལིབ་མི་རབས་གསུམ་པའི་མཚན་ནོ། །
(4) Kabul (capital city of Afghanestan) ཨོ་རྒྱན་ཡུལ་གྱི་རྒྱལ་སའོ། །
(5) Samarkand སཱ་མཱར་ཁཱན་སྒྲི་ཞེས་པ་ནི་སྔོན་ཨ་རབ་དང་། ཏིར་ཀི། ཀུ་རེ་སི། ཏ་ཟིག པུར་ཤུ་ཡཱ། སོག་པོ། བོད་སོགས་ཀྱིས་བཟུང་མྱོང་བའི་དཀྱིལ་ཤར་ཨེ་ཤ་ཡའི་མིའི་འགྲོ་བ་ཆགས་པའི་གྲོང་ཁྱེར་རྙིང་ཤོས་ཤིག་ཡིན་པར་མ་ཟད། རྒྱ་ནག་དང་ས་དབུས་རྒྱ་མཚོའི(Mediterranean) ་བར་གྱི་དར་གོས་ཚོང་ལམ་དུ་ཆགས་པའི་དཔལ་ཡོན་ལྡན་ཞིང་མིང་གྲགས་ཆེ་བའི་གྲོང་ཁྱེར་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡིན་ལ། ད་ལྟའི་དབང་དུ་བྱས་ན་གཡོས་གཟི་བྷ་ཀི་སི་ཐན་(Uzbekistan) གྱི་གྲོང་ཁྱེར་ཆེ་ཤོས་གཉིས་པའོ། །
དད་མོས་གཞན་བསྒྱུར།
སྔོན་ནང་བསྟན་ལ་དད་མོས་བྱས་པའི་ལ་མོ་ཧྲན་ཁུན་(1)གྱི་ཁ་སྒང་(2)གི་བོད་པ་དག་ལ་ཟ་ལར་རིགས་(3)ཀྱིས་ཨེ་སི་ལམ་གྱི་ཆོས་སྤེལ། གཞན་མཚོ་སྔོན་དུ་ཡང་ཁ་ཆེར་གྱུར་ཟིན་པའི་བོད་རིགས་འགའ་ཡོད་ལ། དེ་དག་ནི་ད་ལྟའི་ཧུའེ་རིགས་ལ་ངོས་འཛིན་ནོ། །
མཆན།
(1) Lamo-shan-ken/ ལ་མོ་ཧྲན་ཁུན། ཞེས་པ་ནི་མཚོ་སྔོན་ཕྱོགས་ཀྱི་ས་མིང་ཞིག་ཏུ་སྣང་མོད། འོན་ཀྱང་། བོད་སྐད་དུ་ཇི་ལྟར་བྲི་བར་ཆ་མ་འཚལ། དེ་བས། རེ་ཞིག་དོགས་གནད་དུ་བསྐྱུར་ཡོད།
(2) Kargan /ཁ་སྒང་།
(3) 撒拉族 /salar people/ ཟ་ལར་རིགས།
བྷལ་ཏི།
ཁ་ཆེའི་བྷལ་ཏིའི་ཡུལ་དང་(ལ་དྭགས་)ཀར་གིལ་གྱི་ཨེ་སི་ལམ་ཆོས་བྱེད་མཁན་དག་ནི་བོད་རིགས་ཡིན་པར་མ་ཟད། སྔོན་ཆད་ནང་བའང་ཡིན་ནོ། །འོན་ཀྱང་། རྗེས་སོར་ཤེ་ཡཱ་ཨེ་སི་ལམ(1)་ གྱིས་ཟ་ནཱེ་ཨེ་སི་ལམ་(2)འགའ་བཙན་ཤེད་ཀྱིས་ཁོའི་ཚོའི་གྲུབ་མཐར་བསྒྱུར་ཅིང་། དེའི་ཞོར་དུ་བོད་རིགས་དེ་དག་གི་དད་མོས་ཀྱང་ཁ་ཆེར་བསྒྱུར་ཏོ། །ཡང་ཅིག་བཤད་ན། བྷལ་ཏིའི་སྐད་ནི་བརྡ་རྙིང་ཡིན་པས་བོད་ཀྱི་ཡིག་སྐད་ལ་ཐག་ཉེ་བ་ལས། ཡུལ་སྐད་གཞན་དང་(བསྡུར་ཚེ་)ཁྱད་པར་ཆེའོ། །
འོག་མཆན།
(1) Shia Islam ཤེ་ཡཱ་ཨེ་སི་ལམ་ཞེས་པ་ནི་ཁ་ཆེ་ཆོས་ལུགས་ལ་གྲུབ་མཐའ་གཙོ་བོ་གཉིས་ཡོད་པ་ལས་གཅིག་ཡིན། དེའི་ལྟ་བ་ནི་ ཁ་ཆེའི་སྟོན་པ་མོ་ཧཱ་མཱ་དྷིས་ཨ་ལེ་ཨེ་བྷིན་ཐཱ་ལེ་བྷི་ (Ali ibn Abi Talib) བྱ་བ་ཁོང་གི་སྐུ་ཚབ་ཏུ་བསྐོས་པའི་གཏམ་དེ་འཐད་ལྡན་དུ་འཛིན་པའོ། །
(2) Sunni Islam ཟ་ནེ་ཨེ་སི་ལམ་ཞེས་པ་ནི་ཁ་ཆེའི་གྲུབ་མཐའ་གཞན་དེ་ཡིན་ལ། དེའི་ལྟ་བ་ནི། སྟོན་པ་མོ་ཧཱ་མཱ་དྷིས་ཁོང་ཉིད་མ་གཤེགས་གོང་ལ་རྒྱལ་ཚབ་བམ་ཡང་ན་སྐུ་ཚབ་ཅིག་བསྐོས་པའི་གཏམ་གསལ་བོ་མ་མཆིས་ཤིང་། དེ་ལས་ལྡོག་སྟེ། ཁ་ཆེ་བ་རྣམས་ཀྱིས་སྟོན་པ་མོ་ཧཱ་མཱ་དྷིའི་སོ་ནཱ (Sunnah)འམ་བཀར་གསན་ནས་ཁོང་གི་རིག་མའི་ཡབ་ཨ་བྷོ་བྷ་ཁིར་བྱ་བ་ཁོང་གི་སྐུ་ཚབ་སྟེ་ཀ་ལིབ་ཐོག་མར་བསྐོས་པར་འདོད་དོ། །
ཞར་བཀོད། མཚོ་སྔོན་གྱི་བོད་སྐད་བཤད་པའི་ཁ་ཆེ་བ་ཞིག
རྩོམ་ཁུངས། ཝེ་ཁེ་རིག་མཛོད།
རྩོམ་སྒྱུར་བ། མྱི་གསོན་པོ།
རྩོམ་སྒྲིག་པ། བདེ་ལྷ་མོ།
དབྱིན་ཡིག་མ་རྩོམ།
Tibetan Muslims
The Tibetan Muslims, also known as the Kachee (Tibetan: ཁ་ཆེ་, Wylie: kha-che; also spelled Kache), form a small minority in Tibet. Despite being Muslim, they are officially recognized as Tibetans by the government of the People's Republic of China, unlike the Hui Muslims, who are separately recognized. The Tibetan word Kachee literally means Kashmiri and Kashmir was known as Kachee Yul (Yul means Country).
Ancestry
Generally speaking, the Tibetan Muslims are unique in the fact that they are largely of Kashmiri descent through the patrilineal lineage and also often descendants of native Tibetans through the matrilineal lineage, although the reverse is not uncommon. Thus, many of them display a mixture of Indo-Iranian and indigenous Tibetan facial features.
History
The appearance of the first Muslims in Tibet has been lost in the mists of time, although variants of the names of Tibet can be found in Arabic history books.
During the reign of the Ummayad Caliph Umar bin Abdul Aziz, a delegation from Tibet and China requested him to send Islamic missionaries to their countries, and Salah bin Abdullah Hanafi was sent to Tibet. Between the eighth and ninth centuries, the Abbasid rulers of Baghdad maintained relations with Tibet. However, there was little proselytisation among the missionaries at first, although many of them decided to settle in Tibet and marry Tibetan women.
In 710-720, during the reign of Me Agtsom, the Arabs, who now had more of a presence in China, started to appear in Tibet and were allied with them along with the Eastern Turks against the Chinese.
During the reign of Sadnalegs (799-815), there was a protracted war with Arab powers to the West. It appears that Tibetans captured a number of Arab troops and pressed them into service on the Eastern frontier in 801. Tibetans were active as far West as Samarkand and Kabul. Arab forces began to gain the upper hand, and the Tibetan governor of Kabul submitted to the Arabs and became a Muslim about 812 or 815 [1]
Converts
Islam was spread by the Salar people to the formerly Buddhist Kargan Tibetans in Lamo-shan-ken.[2][3] Some Tibetans in Qinghai who converted to Islam are now considered Hui people.[4][5]
Balti people
The Balti people of Baltistan in Pakistan and Kargil are descendants of Tibetan Buddhists who mostly converted to Shia Islam, with a Sunni minority. Their Balti language is highly archaic and conservative and closer to Classical Tibetan than other Tibetan languages.