ཁ་ཆེའི་ཆོས་ལུགས།

ཁ་ཆེའི་ཆོས་ལུགས། Islam

མཁན་པོ་ཨོ་རྒྱན་རིག་འཛིན་ནས་བསྒྱུར་སྒྲིག་བྱས། ༢༠༡༣། ༡༠། ༤།

༼༠༽ ཆོས་དང་ཆོས་པའི་སྒྲ་དོན།


ཁ་ཆེའི་ཆོས་ལ་<ཨེས་སུ་ལམ>(Islam)ཟེར་ཞིང་དེའི་དོན་ནི་<སི་ལམ>(Silam) དང་<ས་ལམ> (Salam) ཞེས་པའི་སྒྲ་ལས་ཞི་བ་ལ་འཇུག་ཅིང་ཁ་ཆེ་བས་འཚམ་འདྲི་ཞུ་བའི་སྐབས་ས་ལམ་སྟེ་ཞི་བར་གྱུར་ཅིག་ཅེས་བརྗོད་སྲོལ་དེ་དང་དོན་གཅིག་ཡིན་པར་བཤད་ལ། ང་ཚོ་བོད་པས་ནི་ཆོས་མིང་ཡུལ་གྱིས་འབོད་པ་སྟེ། རྒྱ་གར་ཁ་ཆེའི་ཡུལ་ལ་ཨེས་སུ་ལམ་རྒྱ་ཆེར་དར་བས་ན་ཁ་ཆེ་ཞེས་འབོད་ཀྱི་ཡོད་པར་མངོན། མདོ་དོན་ཨེས་སུ་ལམ་ནི་ཆོས་ལུགས་ལ་གོ་བ་ལེན་རྒྱུ་དང་། <མུ་སུ་ལམ>(Muslam) ཞེས་པ་ནི་གང་དེས་ཨེས་སུ་ལམ་གྱི་ཆོས་ལ་དད་གུས་བྱེད་མཁན་གྱི་གང་ཟག་ལ་གོ་བ་ལེན་རྒྱུ་དེའོ། །


༼ཀ༽ དཀོན་མཆོག་གཅིག་བདེན།

སྤྱིར་ཁ་ཆེའི་བླ་ན་མེད་པའི་དཀོན་མཆོག་སྟེ་<ཨ་ལཱ>(Aallah)ནི་གཅིག་བདེན་ཁེར་རྐྱང་གི་བདག་ཉིད་ཅན་ཏེ་གཉིས་དང་གསུམ་ལ་སོགས་པར་དབྱེར་མ་མཆིས་པ་སྟེ། ལྷ་ཚོགས་ཀྱི་ངོ་བོར་མ་གྲུབ་པའམ། འདུས་གྲུབ་མ་ཡིན་པ། གཟུགས་ཀྱི་རང་བཞིན་ལས་འདས་པ། མཐུ་རྩལ་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པ་ཉིད། དེ་བཞིན་དུ་བཟང་བ་དང་། སྙིང་རྗེའི་བདག་ཉིད་ཅན། ཕན་བྱེད། བྱེད་པ་པོ། ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ། མཁྱེན་རབ་ཐམས་ཅད་པ། འཇིག་རྟེན་གྱི་སྟོན་པ། ཐོག་མར་གྱུར་པ། ཐ་མར་གྱུར་པ་ལ་སོགས་པའི་ཡོན་ཏན་དགུ་བཅུ་གོ་དགུའི་བདག་ཉིད་ཅན། འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཐམས་ཅད་སྐྲུན་པ་པོ། ཡེ་ཤུ་བ་དང་། རྗེའུ་བ། ཁ་ཆེ་བ། ནང་པ། ཧིན་དྷུ་བ། ཆད་པར་སྨྲ་བ་ཚུན་ཆད་ཀྱིས་ཀྱང་ལྷག་པའི་ལྷ་རུ་གྱུར་པ། གང་གིས་ལྷ་དེ་བསྟེན་ཞིང་ལྷ་དེའི་སྡོང་གྲོགས་འཚོལ་ན། མཐར་ལྷ་དེས་ལམ་སྣ་འདྲེན་པར་བྱེད་པ་ཞིག་ཏུ་འདོད།


༼ཁ༽ དཀོན་མཆོག་གི་ཕོ་ཉ་དང་བསླབ་བྱ་གཅིག་བདེན།

དཀོན་མཆོག་གིས་སྔ་ཕྱི་བར་གསུམ་དུ་ཕོ་ཉ་སྣ་ཚོགས་པ་ཞིག་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཁྲོད་བཏང་ཡོད་ལ། དེ་དག་གིས་བསྣམས་འོངས་བའི་གསུང་འཕྲིན་གྱི་སྙིང་དོན་གཅིག་ཅིང་བསླབ་པ་ཡང་གཅིག་ཏུ་ངེས་པར་བཤད། འོན་ཀྱང་མི་རྣམས་གོ་འཛོལ་ཤོར་བའི་དབང་གིས་འགྲེལ་བཤད་ལོག་པར་བྱས་ཏེ་གྲུབ་མཐའ་སྣ་ཚོགས་པ་ཞིག་བྱུང་ཡོད་མོད། དོན་དངོས་ཐོག་ཡེ་ཤུ་དང་རྗེའུ་ལ་སོགས་པའི་སྟོན་པ་ཡོངས་རྫོགས་དཀོན་མཆོག་གི་ཕོ་ཉ་ཉག་གཅིག་ཏུ་ངེས་པར་བཤད།

༼ག༽ གསུང་གི་ཕོ་ཉ་སྟོན་པ།

དེ་བཞིན་དུ་སྟོན་པ་<མོ་ཧ་མདྷུ>(Muhammad) དེ་ཉིད་དཀོན་མཆོག་གི་ཕོ་ཉ་གཙོ་བོ་ཞིག་དང་ཆེས་མཐའ་མཇུག་བ་དེ་ཡང་ཡིན་པར་བཤད། ལྷག་པར་དུ་ཁོང་ནི་ཡེ་ཤུ་ལ་སོགས་པའི་སྔོན་བྱོན་ཕོ་ཉ་བ་ཡོངས་རྫོགས་ནང་གི་གཙོ་བོ་དེ་ཡིན་ཞིང་སྔར་གྱི་གསུང་རབ་འདྲེས་ལྷད་ཅན་རྣམས་ལ་དག་ཐེར་མཛད་ཅིང་འགྲོ་བ་མིའི་ཁམས་སུ་དམ་པའི་གསུང་རབ་རྣམ་དག་དར་བར་མཛད་མཁན་དེ་ཡིན་ལ། <ཁུ་རན>(Quran)གསུང་རབ་གསལ་བར་བྱེད་པ་པོ་དེ་ཡང་ཡིན་པར་བཤད། དེ་ལྟ་བུའི་སྟོན་པ་ཁོང་ནི་སྤྱི་ལོ་ ༥༧༠ ལོར་ཨ་རབ་ཀྱི་<མ་ཁཱ)<Macca>ཞེས་པར་སྐུ་འཁྲུངས་ཞིང་ཕྱུག་བདག་གི་བུ་མོ་ཞིག་དང་གཉེན་བསྒྲིགས། དགུང་ལོ་བཞི་བཅུ་ཟིན་སྐབས་ཁོང་གིས་ཁ་ཆེའི་ཆོས་ལུགས་གསར་གཏོད་བྱས་པར་གྲགས། །


༼ང༽ འགྱུར་བ་མེད་པའི་གསུང་རྡོ་རྗེ།

ཆོས་ལུགས་འདིའི་གསུང་རབ་ཀྱི་གཙོ་བོ་ནི་<ཁུ་རན>(Quran) སྟེ་དཀོན་མཆོག་གིས་སྟོན་པར་གནང་བའི་གདམས་ངག་ཡོངས་རྫོགས་ཕྱོགས་བསྡུས་བྱས་པའི་དམ་པའི་གསུང་རབས་ཤིག་ཡིན་པ་དང་། གསུང་རབ་དེ་དཀོན་མཆོག་ཉིད་ཀྱིས་སྟོན་པ་མོ་ཧ་མ་དྷུ་བརྒྱུད་དེ་ཕོ་ཉའི་གཙོ་བོ་<གྷབ་རི་ཡིལ>(Gabriel) ལ་བསྟན། གསུང་དེའི་དགོངས་དོན་ནི་ལྷ་གཅིག་རང་བཞིན་དང་། ལྷ་དེ་བསྟན་ཚུལ། ཡང་དག་པའི་མི་ཚེའི་ལམ་བཅས་ཡིན་པ་རེད། དེར་བརྟེན་ཁུ་རན་གསུང་རབ་ནི་འགྱུར་བ་མེད་པའི་དཀོན་མཆོག་གི་རྡོ་རྗེའི་ཚིག་ཏུ་ཁས་ལེན་ཞིང་། ཁ་ཆེ་བའི་དམ་ཚིག་དང་བསླབ་བྱ་ཡང་དེ་ཉིད་ཏུ་འདུས་ཡོད་པར་བཤད། དེ་མིན་<ཧ་ཌི་ཐ>(Hadith) ཞེས་པའི་གསུང་རབ་དེ་ནི་སྟོན་པ་མོ་ཧ་མ་དྷུས་ཁུ་རན་ལ་གཞི་བཅོལ་ཏེ་ཉིན་རེའི་ཆོས་དང་མཐུན་པའི་ལག་ལེན་བྱེད་སྟངས་ཕྱོགས་བསྡུས་གནང་བ་ཞིག་ཡིན་པ་རེད།

༼ཅ༽ མི་གཅིག་བདེན།

དཀོན་མཆོག་གི་བཀའ་ཁྲིམས་ནང་ལ་མི་རྣམས་འདྲ་མཉམ་དུ་བསྐྲུན་ཡོད་སྟབས། གཞན་ལས་ཁྱད་འཕགས་ཅན་གྱི་སྐྱེས་བུ་ཞེས་པ་ཞིག་གཏན་ནས་མེད་པར་འདོད། སྤྱིར་དཀོན་མཆོག་གིས་འགྲོ་བ་མི་ལ་རིགས་རུས་དང་། ཁ་དོག སྐད་རིགས། ལྟ་གྲུབ་སོགས་འདྲ་མིན་སྣ་ཚོགས་བཟོ་དོན་ནི། སྐྱེ་བོའི་ཁྲོད་ནས་སུ་བཟང་མིན་ལ་ཚོད་འགམ་པའི་ཕྱིར་དུ་བསྐྲུན་པར་འདོད་ལ། བཟང་ངན་དེ་ཡང་ཆོས་དད་ཆེ་ཆུང་དང་དྲང་བདེན་ཡིན་མིན་ལ་གོ་དགོས། འོན་ཀྱང་སུ་ཞིག་བཟང་མིན་དེ་ནི་གཞན་སུས་ཀྱང་མི་དཔོག་པར་དམ་པའི་དཀོན་མཆོག་ཁོ་ནས་མཁྱེན་པར་འདོད་པ་དེའོ། །


༼ཆ༽ སྐྱེས་ཐོག་དག་པའི་མི།

སྐྱེས་ཐོག་དག་པའི་དོན་ནི་མི་རྣམས་ཐོག་མར་སྐྱེ་སྐབས་སྡིག་སྒྲིབ་ཀྱིས་མ་གོས་པར་དག་གཙང་ཡིན་པ་དང་། ན་ཚོད་ལོན་སྐབས་གཞི་ནས་ནོར་འཁྲུལ་ཤོར་ཏེ་སྡིག་པ་གསོག་གི་ཡོད་པར་འདོད་ལ། གང་ཟག་གཞན་གྱི་སྡིག་པ་ལ་འགན་ཁུར་ཡོད་མེད་གང་ལྟར་ཡང་། སྙིང་ནས་འགྱོད་བཤགས་བྱེད་དུ་ཡོད་པར་འདོད།


༼ཇ༽ སྤྲུལ་པའི་ཕོ་ཉ་དང་།

དེ་ནི་མི་མངོན་པའི་སྤྲུལ་པའི་གང་ཟག་ཅིག་སྟེ་དཀོན་མཆོག་གིས་བཟོས་པའི་འཇིག་རྟེན་ཁམས་ཀྱི་<ལྷའི་ཕོ་ཉ>(Angel)ཁྱད་པར་བ་ཞིག་ཡིན་པར་གྲགས། དཀོན་མཆོག་གིས་འདི་བཟོ་སྐབས་གློག་ལས་བཟོས་པ་དང། <རྗིནྣ་>(Jinn)གྱི་རིགས་ནི་དུ་བ་མེད་པའི་མེ་ལས་བཟོས། དེ་བཞིན་ང་ཚོ་མི་ནི་འདམ་བག་ལས་བཟོས་ཚུལ་ཁུ་རན་ལས་བཤད་ཡོད་ལ། རྗིནྣ་ནི་མིས་འཐོང་དུ་མི་རུང་བའི་སེམས་ཅན་གང་ཞིག་ལ་ལྷ་བདུད་རང་བཞིན་བ་གསུམ་ཁ་ཡོད་པའི་རིགས་ཤིག་ཡིན་པར་འདོད་འདུག་པས་ཕྲ་བའི་གཟུགས་ཅན་ནམ། ཡིད་ལུས་པའི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་ཆོག་གམ།


༼ཉ༽ ཐག་བཅོད་ཀྱི་ཉིན་མོ།

<ཐག་བཅོད་ཀྱི་ཉིན་མོ>(Day of judgement) ནི་འཇིག་རྟེན་འདིར་འཚོ་བའི་ཉིན་ཐ་མའི་ཚུན་ཆད་དུ་ལོ་རྒྱུས་ཁྲོད་བྱུང་བའི་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཡོད་དོ་ཅོག་ལ་དཀོན་མཆོག་གིས་གཟིགས་བཟོས་སྩལ་བ་དང་ཉེས་ཆད་བཅད་པའི་ལམ་ནས་ཐག་གཅོད་བྱེད་ཅེས་བཤད་ཡོད། དེའི་ཐད་ད་རུང་ (thefreedictionary) ཞེས་པའི་ཚིག་མཛོད་དྲ་བ་ལས། འཇིག་རྟེན་གྱི་ཐ་མའི་ཉིན་ལ་དཀོན་མཆོག་གིས་འགྲོ་བ་མི་རིགས་ཡོངས་ལ་སོ་སོའི་བཟང་སྤྱོད་ཀྱི་ཚོད་ལ་ལྟོས་པས་ཐག་གཅོད་བྱེད་ཅེས་བཤད་ཡོད། དེ་བཞིན་དུ་ (en.wikipedia) དྲ་ཚེགས་ལས། དཀོན་མཆོག་གི་འགྲོ་བ་མི་ལ་མཐའ་མཇུག་གི་ཐག་གཅོད་དེ། བྱུང་རིམ་ཁྲོད་སྐྱེ་འགྲོ་ཡོངས་རྫོགས་འཆི་བའི་སྐབས་སུ་འདས་ལོག་གི་རྟེན་ཐོབ་པར་མཛད་པ་དེ་ནི་སེམས་ཅན་ཡོངས་ལ་ཐག་གཅོད་གནང་ཚུལ་ཡིན་པར་འདོད། འོན་ཀྱང་ཐག་གཅོད་ཀྱི་ཉིན་མོ་དེ་ནམ་ཞིག་ཏུ་འབྱུང་མིན་གསལ་མེད་ཅེས་འཁོད་ཡོད། འདིར་བཤད་ཚུལ་ཁག་མི་མཐུན་པ་སྟེ་དཀོན་མཆོག་གིས་འགྲོ་བ་མི་ཙམ་ལ་ཐག་གཅོད་བྱེད་ཚུལ་དང་སེམས་ཅན་ཡོངས་ལ་ཐག་གཅོད་བྱེད་ཚུལ་གཉིས་ཡོད་པར་མངོན། དེ་བཞིན་བཤད་ཚུལ་ལ་དཔགས་ན་སྐྱེ་བ་རྗེས་མ་དེ་ཡང་དཀོན་མཆོག་གི་བཀའ་དྲིན་ལས་བྱུང་བ་ཞིག་ཏུ་འདོད་དགོས་གི་ཡོད་པ་འདྲ།


༼ཏ༽ཐར་པ་དམ་པ།

ད་དུང་གལ་ཆེ་བ་གཅིག་སྟེ་ཐར་པའི་གོ་འཕང་ཡང་ཐག་གཅོད་འདིའི་ནང་དུ་ཚུད་ཡོད་པ་སྟེ་གང་དག་གིས་དཀོན་མཆོག་ལ་ཡིད་ཆེས་དྲག་པོས་ཁ་ཆེའི་ཆོས་སྒྲུབ་ན་འཆི་བའི་སྐབས་དཀོན་མཆོག་གིས་འཆི་བ་མེད་པའི་སྐྱེ་བ་གསར་པ་ཞིག་གི་དངོས་གྲུབ་སྩལ་བར་བཤད་ཡོད་པ་སྟེ། དེ་ནི་གདོན་མི་ཟ་བར་ཨ་ལཱའི་སྐུ་དྲུང་དུ་སྐྱེ་བའི་སྐབས་དེ་ཡིན་པ་རེད། 



༼ཐ༽ ལུགས་གཉིས་གཅིག་འཇུག།

ཁ་ཆེའི་ཆོས་ནི་ཚེ་གང་གི་བྱ་གཞག་ཀུན་ལ་ཁྱབ་དགོས་པ་སྟེ། ཁ་ཆེའི་ཆོས་འཆད་སྤེལ་ནི་ཆབ་སྲིད་དང་ཁ་འབྲལ་དུ་མེད་པ་དཔེར་ན། དངོས་དོན་ཡིན་མིན་དང་། སྐབས་སུ་བབ་མིན་ལ་མི་ལྟོས་པར་ཡོད་ཚད་ཆུ་བརྒྱ་ཟམ་ཆུད་ལྟར་དཀོན་མཆོག་གི་བཀའ་གསུང་འོག་ཏུ་འཇུག་དགོས་ལ། དེ་བཞིན་དཔལ་འབྱོར་དང་། ཚོང་ལས། ཤེས་ཡོན། ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ལམ་སྲོལ་ཐམས་ཅད་ཀྱང་ཁ་ཆེའི་ཆོས་ཀྱི་སློབ་གསོ་ལས་འདའ་མི་རུང་བར་འདོད།

༼ད༽ ཆོས་ཉམས་སུ་ལེན་ཕྱོགས།

འདིར་ཁ་ཆེའི་ཆོས་ཉམས་ལེན་ཀྱི་རིམ་པ་ལ་ཀ་བ་ལྔ་ཞེས་གྲགས་པ་དག་བསྡུས་ཙམ་ཞུས་ན། 
དང་པོ། སྐྱབས་འགྲོའམ་དམ་བཅའ། བློ་གཅིག་སེམས་གཅིག་གིས་དཀོན་མཆོག་ནི་ཨ་ལཱ་གཅིག་ཁོ་ན་དང་མོ་ཧ་མ་དྷུ་ནི་དཀོན་མཆོག་གི་ཕོ་ཉ་ཡིན་པར་ཁས་ལེན་ཞིང་མནའ་སྐྱེལ་བ་སྟེེ་ནང་པའི་སྐྱབས་འགྲོའམ། སྡོམ་པ་འབུལ་བའི་ཚོད་ལྟ་བུ་ཞིག་ཡིན་པ་འདྲ། གཉིས་པ། གསོལ་འདེབས། ཁ་ཆེ་བས་ཉིན་རེར་ལན་ལྔ་རེ་སྒྲུབ་དགོས་པའི་གསོལ་བ་སྨོན་ལམ་འདེབས་པའི་ཆོས་སྤྱོད་ཀྱི་རིམ་པ་ཞིག་གོ །གསུམ་པ། སྨྱུང་གནས། ཁ་ཆེའི་ཟླ་བ་དགུ་པ་ནི་<ར་མ་དྷན>(Ramadan) སྨྱུང་གནས་ཟླ་བ་སྟེ། སྐབས་དེར་ཆོས་ཉམས་ལེན་པ་ཚོས་ཞོགས་ཐོ་རེངས་ནས་དགོང་ཉི་ནུབ་བར་ཟས་སྐོམ་འཁྲིག་གསུམ་སྤོང་བའོ། །བཞི་པ། དག་པའི་དཔྱ་ཁྲལ། ཁ་ཆེ་བའི་རྒྱུ་ནོར་གྱི་བརྒྱ་ཆ་ལ་གཞིགས་པའི་ལོ་རེའི་དཔྱ་ཁྲལ་བསྡུས་ཏེ་ཉམས་ཐག་དང་དགོས་ངེས་པའི་ཡུལ་ལ་གཏོང་བའི་མཆོད་སྦྱིན་ཏེ། དཔེར་ན་ཉེ་སྔོན་ཨ་རིས་<ཨེ་ར་ཁུ>ལ་དམག་རྒྱག་སྐབས་རྒྱ་ཁ་ཆེ་ཧུ་རིགས་དག་གིས་ཞལ་འདེབས་བསྡུས་ཏེ་ཨི་རག་ཡུལ་དུ་བཏང་བ་ལྟ་བུ་ཡིན་འདུག
 ལྔ་པ། གནས་སྐོར། གལ་ཏེ་མི་ལུས་དོན་དང་ལྡན་པ་ཞིག་བྱ་འདོད་ན། མི་ཚེའི་ནང་སྟོན་པ་མོ་ཧ་མ་དྷུ་འཁྲུངས་སའི་<མ་ཁཱའི་གནས་ཆེན་སྐོར>དུ་ལན་གཅིག་སླེབས་དགོས་པའི་ལུགས་སྲོལ་དེ་རེད། གནས་དེ་ནི་<སཱོ་དྷི་ཨ་རབ་བྷི་ཡ>(Saudi Arabia) ལ་ཡོད་པ་དང་། ཞོར་དུ་ཆོས་དཔོན་ཨེ་བྷུ་ར་ཧམ་གྱིས་རང་གི་བུ་ཨེ་སཱག་ལྷ་ལ་དམར་མཆོད་ཕུལ་བའི་མཛད་ཆེན་ཡང་དྲན་གསོ་བྱེད་ཆོག་གི་ཡོད། དེ་མིན་ཕག་ཤ་མི་ཟ་བ་དང་ཆུང་མ་མང་བསྟེན་སོགས་ཀྱི་རིགས་སྣ་ཆོགས་པ་ཞིག་ཡོད་ཀྱང་འདིར་སྨོས་ཀྱིས་མི་ལང།

༼ན༽ དུས་ཆེན་སྲུང་བརྩི།

ཁ་ཆེ་ལ་མཆོད་འབུལ་དུས་ཆེན་དང་སྨྱུང་གནས་ཆེན་ཏེ་དུས་ཆེན་ཆེ་ཁ་གཉིས་ཡོད་པ་རེད། དང་པོ་ནི་ཁ་ཆེའི་ཟླ་བ་ ༡༢ ཚེས་པ་ ༡༠ ནས་ཚེས་ ༡༣ བར་ཉིན་གསུམ་གྱི་རིང་སྟེ། དེ་ནི་སྟོན་པ་ཨེ་བྷུ་ར་ཧམ་གྱིས་རང་གི་བུ་དམར་མཆོད་དུ་ཕུལ་བའི་དྲན་གསོའི་དུས་ཆེན་ཡིན་པ་རེད། སྨྱུང་གནས་དུས་ཆེན་གོང་དུ་ཀ་བ་ལྔའི་ཁོངས་སུ་ཞུས་ཟིན་པ་དེའོ། ། དེ་མིན་རེས་གཟའ་པ་སངས་དེ་ཡང་གལ་ཆེན་དུ་བརྩི་བ་སྟེ། གང་ལགས་ཤེ་ན་མ་འོངས་པར་དཀོན་མཆོག་གི་རེས་གཟའ་པ་སངས་ཞིག་ལ་<ཉིན་མོའི་ཐག་གཅོད>ཅེས་པ་དེ་གནང་བར་ཡིན་ཆེས་བྱེད་གི་ཡོད་པ་རེད། དེར་བརྟེན་ས་གནས་སོ་སོའི་ཁ་ཆེ་བ་དག་རེས་གཟའ་པ་སངས་ཉིན་རྒྱབ་ལྷན་དུ་འཛོམས་ཏེ་ཕྱག་འཆོད་དང་ཆོས་དཔོན་གྱིས་ཆོས་བཤད་ཀྱང་བྱེད་སྲོལ་ཡོད་པ་རེད།

༼པ༽ ཁ་ཆེའི་ཕྱག་ཁང་ངམ་ལྷ་ཁང་།

ཁ་ཆེ་བས་མཆོད་འབུལ་ཞུ་གནས་ལྷ་ཁང་ལ་<མོ་སུ་ཁཱུ>(Mosque) ཞེས་འབོད་ཅིང་དེའི་ནང་དུ་ཨ་ལཱ་གཟུགས་མེད་ཀྱི་རང་བཞིན་ཡིན་ཕྱིར་ལྷ་སྐུ་སོགས་སྒྲིག་སྲོལ་མེད། སྤྱིར་འཛམ་གླིང་འདིར་ཕྱག་ཁང་རྩ་ཆེན་གསུམ་བརྩི་སྲོལ་ཡོད་པ་སྟེ། ༡། མ་ཁཱའི་ཡུལ་གྱི་<ཀཱ་བྷ་མཆོད་ཁང> ༢། མ་ཁཱའི་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་མ་ཌི་ནཱ་ཞེས་པའི་ཡུལ་གྱི་སྟོན་པ་<མོ་ཧ་མ་དྷུའི་མཆོད་ཁང> ༣། ཨེས་སུ་རལ་གྱི་<ཇེར་རུ་ས་ལེམ>ཞེས་པའི་ཡུལ་དུ་ཡོད་པའི་<ཨ་ཁ་ས་མཆོད་ཁང>བཅས་ཡིན་པ་རེད། སྤྱིར་ཁ་ཆེ་བས་རང་ཉིད་ཚོང་ཁང་དང་དམག་སྒར་སོགས་གནས་གང་ཞིག་ཏུ་ཡོད་ཀྱང་ཕྱག་མཆོད་བྱེད་ཆོག་གི་པ་རེད།

༼ཕ༽ ཆོས་རྒྱུད།


ཁ་ཆེའི་ཆོས་བརྒྱུད་ལ་རིགས་མི་འདྲ་དུ་མ་ཡོད་ཀྱང་གཙོ་ཁག་གསུམ་སྟེ། དང་པོ། <སུན་ནི་རིང་ལུགས> (Sunnism) ནི། ཁ་ཆེའི་ཁྲི་འཛིན་ཐོག་མ་བཞི་པོ་དེ་སྟོན་པ་མོ་ཧ་མ་དྷུའི་རྒྱལ་ཚབ་དངོས་ཡིན་པར་ཁས་ལེན་མཁན་གྱི་བརྒྱུད་པ་སྟེ་ཁོང་ཚོས་གདུང་བརྒྱུད་མི་འདེད་པའོ། ། 
གཉིས་པ། <ཤའི་ཊེ>(Shiite) ཆོས་བརྒྱུད་ནི་སྟོན་པ་མོ་ཧ་མ་དྷུའི་བུ་མོ་<ཧྤ་ཊི་མཱ་་རྫ་ར> (Fatimah Zara)དང་ཚ་བོ་<ཧུ་སཱན་་ཨིབྣ་ཨ་ལི>(Hussein Ibn Ali)་སོགས་གདུང་བརྒྱུད་རྒྱལ་ཚབ་ཏུ་འདོད་མཁན་ཏེ། ཧུ་སཱན་ཨ་ལི་རྒྱལ་ཚབ་དངོས་དང་གཞན་གསུམ་ཁས་མི་ལེན་པའི་རིགས་སོ། འདི་གཉིས་ཁ་གྱེས་ཚུལ་ནི་སྟོན་པ་མ་ཧ་མ་དྷུ་སྐུ་གཤེགས་རྗེས་སྤྱི་ལོ་༦༣༢ ལོར་ནས་བཟུང་༦༨༠ <ཀ་བྷ་ལ>(Kabala) ཡི་དམག་འཁྲུག་གི་བར་དུ་ཤའི་ཊེ་རིང་ལུགས་འགོ་བཙུགས་པའི་དུས་སྐབས་ཡིན་པར་བཤད་ཡོད། ཀཱ་བྷ་ལའི་དམག་འཁྲུག་ནི་རྗེས་འཛིན་པ་གསུམ་པ་<ཡ་རྫིད་ཨ་ཡེ>(Yazid I) དང་སྟོན་པའི་ཚ་བོ་ཨ་ལི་གཉིས་ཀྱི་དབར་དུ་བྱུང་བའི་དབང་ཆའི་འཐབ་འཁྲུག་ཅིག་ཡིན་པ་རེད། སྐབས་དེར་ཚ་བོ་ཨ་ལི་རྗེས་འབྲང་དང་བཅས་པས་ཡ་རྫིད་ཨ་ཡེ་རྗེས་འཛིན་པར་ཁས་མ་བླངས་པའི་རྐྱེན་གྱིས་དམག་འཁྲུག་དངོས་སུ་ཤོར། དམག་སྟོབས་ཆེ་ཆུང་དབང་གིས་གཡུལ་ཐོག་དེར་ཨ་ལི་དཔུང་དང་བཅས་པ་དང་། ཐ་ན་ཟླ་བ་དྲུག་ལས་མ་ལོན་པའི་བུ་ཆུང་ཚུན་ཆད་དམར་གསོད་བཏང་ཡོད་པ་རེད། གཡུག་འཁྲུག་འབྱུང་ཡུལ་དེ་<ཨི་རན> (Iran)དང་འཁྲུག་ཡུན་ཉིན་བཅུ་ཡིན་པ་རེད། ཡིན་ནའང་ཤའི་ཊེ་ཆོས་ལུགས་དངོས་དེ་<ཨི་ཌྲི་སིད་རྒྱལ་བརྒྱུད>(Idrisid dynasty) (780–974) དེ་ཨ་ལི་ཧ་སཱན་གྱི་ཡངས་ཚའི་རྒྱལ་བརྒྱུད་ནས་བྱུང་བ་ཡིན་པ་རེད། 
གསུམ་པ། <སུ་ཧྥི་རིང་ལུགས་པ་>(Sufism) ནི་ཁ་ཆེ་གཞན་དང་མི་འདྲ་བར་དཀོན་མཆོག་བརྒྱུད་པ་དང་བཅས་པས་གནང་བའི་གདམས་ངག་ཉམས་སུ་ལེན་པ་ལ་དཀོག་མཆོག་གིས་ཁོང་ཅག་དཀོན་མཆོག་ཏུ་གཟིགས་ཀྱང་ཁོང་ཚོས་རང་ཉིད་དཀོན་མཆོག་ཏུ་ད་རུང་མཐོང་མེད། གལ་ཏེ་རང་སེམས་ཀྱི་ངོ་བོ་དཀོན་མཆོག་ཏུ་ཤེས་པའི་གདིང་ཐོག་ནས་ཉམས་སུ་ལེན་པ་ནི་དོན་དམ་པའི་ཁ་ཆེ་དེ་ཡིན་པར་འདོད། ཆོས་ལུགས་འདི་ཐོག་མར་དུས་རབས་དགུ་པ་བཅུའི་ནང་དུ་ཨ་རབ་ཕྱི་ལོགས་ནས་བྱུང་ཞིང་། དམིགས་བསལ་སྟག་གཟིག་ཡུལ་དུ དུས་རབས་ ༡༢ པའི་ནང་ལ་ལུགས་འདི་འཕེལ་རྒྱས་སོང་ཡོད་ལ་དུས་རབས་ ༡༣ ནས་༡༦ བར་དུ་དེ་ལས་ཀྱང་དར་རྒྱས་སོང་ཚུལ་འདུག །

ཟུར་བརྗོད།

                  ༼གླིང་ཆེན།༽

ཨེ་ཤ་ཡ་ལྷོ་དང་ལྷོ་ཤར་ཁུལ། South & Southeast Asia

མི་གྲངས།

,005,507,000 བརྒྱ་ཆ།

24.8 ཨ་ཧྥི་རི་ཁའི་ཤར་ནུབ་དཀྱིལ་གསུམ། Middle East-North Africa 321,869,000 91.2 ཨ་ཧྥི་རི་ཁའི་བྱང་གི་གླིང་ཕྲན། Sub-Saharan Africa 242,544,000 29.6 ཡོ་རོབ་གླིང་། Europe 44,138,000 6.0 ཨ་མེ་རི་ཀའི་གླིང་། Americas 5,256,000 0.6 འཇིག་རྟེན་ཧྲིལ་པོར། World Total 1,619,314,000 23.4 ༼བ༽ཆོས་དར་ཁྱབ་བྱུང་ཚུལ།
ཁ་ཆེའི་ཆོས་ནི་སྤྱི་ལོ་༦༠༠ ནང་སྐོར་ཞིག་ལ་ཨེ་ཤ་ཡ་པ་དང་ཨ་རབ་བའི་བྱེ་ཐང་ཁུལ་དུ་དཀོན་མཆོག་གི་ཕོ་ཉ་བ་སྟོན་པ་མོ་ཧ་མདྷུས་གསར་གཏོད་བྱས། མ་འགྱངས་བར་ཨེ་ཤ་ཡའི་ཤར་ཕྱོགས་དང་།ཡོ་རོབ་དབུས་ཁུལ། ཨ་ཧྤི་རི་ཁའི་ནུབ་ཁུལ་བཅས་ལ་དར་ཁྱབ་སོང་ཡོད། དམིགས་བསལ་དུ་ལོ་ངོ་སུམ་ཅུ་ཙམ་མ་འགོར་བར་ཁ་ཆེའི་ཆོས་འདི་ཨ་རབ་ཀྱི་ཉེ་བའི་གླིང་ཕྲན་ནང་དུ་མྱུར་མགྱོགས་ཀྱིས་དར་ཁྱབ་བྱུང་ཡོད་ལ། དེ་བཞིན་<སྟག་གཟིག་པ>(Persian) དང་<རོ་མན་རྒྱལ་པོའི>(Roman Empires) མངའ་ཁུལ་དག་ཁ་ཆེའི་དཔུང་གིས་དབང་དུ་བསྡུས་ཡོད་པ་རེད། དེའི་རྗེས་ཀྱི་དུས་རབས་ཁ་ཤས་ནང་དུ་ཁ་ཆེའི་ཆོས་དེ་<རྒྱ་གར>(India) ཤར་ཕྱོགས་དང་<སུ་པན>(Spain) ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་བར་དུ་ཁྱབ་ཡོད་པའི་མ་ཟད། ཚོང་འགྲུལ་བ་དག་བརྒྱུད་ནས་ལྷོ་ཤར་ཨེ་ཤ་ཡའི་མངའ་ཁུལ་ལ་མུ་མཐུད་ནས་ཁྱབ་ཡོད་པ་སྟེ། དཔེར་ན་དེང་གི་ཁ་ཆེའི་རྒྱལ་ཁབ་ཆེ་ཤོས་<ཨིན་ཌོ་ནེ་ཤི་ཡ>(Indonesia) ལ་ཨ་རབ་ཀྱི་ཚོང་པ་དག་བརྒྱུད་དེ་ཁ་ཆེའི་ཆོས་འབྱོར་སོང་བ་ལྟ་བུ་རེད། །
དེ་རྗེས་ཚན་རིག་གི་དུས་སྐབས་དེ། རྩིས་ཀྱི་རིག་པ། གྲངས་རིག་པ། གནམ་དཔྱད་རིག་པ། གསོ་བ་རིག་པ། དངོས་ཁམས་རིག་པས་མཚོན་པས་དེང་གི་རིག་གནས་་མང་པོ་ཞིག་འཕེལ་རྒྱས་སོང་བའི་སྐབས་སུའང་ཁ་ཆེའི་ལམ་སྲོལ་ནི་རྩེ་མོར་གནས་ཡོད་པ་སྟེ། དེང་སང་སྤྱོད་བཞིན་པའི་ཁ་ཆེའི་ཆོས་འདི་སྐབས་དེའི་ཁ་ཆེའི་མཁས་པའི་ལམ་སྲོལ་གྱི་རྨང་མ་ཉམས་པ་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་ཡོད་པ་རེད། གང་ལྟར་དེང་སང་ཁ་ཆེའི་ཆོས་ནི་འཛམ་གླིང་ནང་གི་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་མགྱོགས་ཤོས་དེ་ཡིན་པས་དེང་གི་ཆར་འཛམ་གླིང་རྒྱལ་ཁབ་ལས། ཁ་ཆེ་བའི་མི་འབོར་བརྒྱ་ཆ་ ༣༠% ཡན་ཆོད་ཟིན་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ལྔ་བཅུ་ང་བདུན་དང་། འཇིག་རྟེན་ཁྱོན་ཡོངས་ཀྱི་ཁ་ཆེའི་མི་འབོར་བརྒྱ་ཆ་23.4% ཟིན་ཡོད་ལ། མི་གྲངས་དུང་ཕྱུར་བཅུ་དྲུག་དང་། བྱེ་བ་གཅིག ས་ཡ་དགུ སུམ་འབུམ། ཆིག་ཁྲི། བཞི་སྟོང་ཙམ་ཡོད་པ་རེད། ། མཇུག་གི་གཏམ།
ཕྲན་ནས་ཁ་ཆེའི་ཆོས་སྐོར་ཉུང་བསྡུས་འདི་འབྲི་དོན་ནི། ཆོས་འདི་ཉམས་སུ་ལེན་འདོད་པས་མིན་ལ་གཞན་ལ་སྤེལ་འདོད་པས་དེ་བས་མིན། འདི་ནི་བདག་གི་གྲོགས་པོ་ཞིག་གིས་ཁ་ཆེའི་ཆོས་སྐོར་ལ་དྲི་བ་དྲིས་པར་ལན་ལྡོན་མ་ནུས་པའི་གནོང་ལྟ་བུ་ཞིག་གིས་རྐྱེན་བྱས་ཏེ་ཁ་ཆེའི་ཆོས་ལ་རྒྱུས་ལོན་ཅུང་ཟད་བྱ་འདོད་པས་བྲིས་པ་ཙམ་ལགས། སྤྱིར་ན་ང་ཁ་ཆེ་བ་མིན་པས་ཁ་ཆེའི་ཆོས་ཤེས་དགོས་པའི་འོས་བབ་མེད་རུང་། གཅིག་ཏུ་ན། འདིའང་མ་མཐར་རིག་གནས་ཤིག་གི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་འདུག་ལ། ལྷག་དོན་དུ་འཛམ་གླིང་མི་དམངས་དུས་ཕྱུར་བཅུ་དྲུག་ལྷག་གིས་ཉམས་སུ་ལེན་རྒྱུའི་ཆོས་ཤིག་ཡིན་པས་རྒྱུས་ལོན་ཙམ་བྱེད་རིན་ཡོད་པར་བསམས་ནས་བྲིས། །